|
TXA
DO MGERİ
Ar txa korûu.
Sum tiüani uqonuûu
do ar mcveşi mskibus skiduûes1
Nana-txa iri öumanis
nuluûu do tiûanepes
oöüomale mumerûu2
Tiüanepek neünas
kodolumerûes3
do nana mutepeşi var moxtaûuşa4
mitis neüna var gunwüiôûes.
Nana mutepeşi na moxtaûu5
ducoxupûu :
- Neüna gominwüit
aéaéa-
baéaéa,
nana tkvani vore, buâi
opşa miğun mjaten !
A nenape na şignaûes
tiüanepek6
buûümoüideri
nana mutepeşis gunwüip’ûes
neüna,
woxle buâi duwuôûes
(wuwonuôûes)
do eüule buûüa
imxorûes. Aşote
irdeûes txaş tiüanepe.
Ar mgerik kognu am ambari. Ar dğas,
öumaniüele,
txa do tiüanepe canûesşa,7
mgeri mskibuş tude gextu8
do donûüobu. Dotanu.
Öumanis txa dixaziru
oxtimuşeni do tiüanepes
çinadu :
- Ma var dogicoxatşa mitis neüna
var gunwüat!9
Aşo doçinadu do igzalu. Tiüanepek
neünas kodoluğes.
Méika ora na meüilu10
mgeri ğoberişen gamaxtu, neünas
nodgitu do ducoxu :
Neüna gominwüit
aéaéa-baéaéa,
nana tkvani vore, buâi
yopşa miğun mjaten !
Tiüanepes gaaüvires
: '' Nana çkini aşo ordo var goyikteûuya
! ''Ar tiüanik ğormaşen
gamixosaru do nana mutepeşi na var
ûu11
koxowonu.
- Nana çkinis ôici
do toma kçe uğun, si var giğun, var goginwüiôt
! Uwu txaş tiüanik
mgeris.
Mgerik uüuniktu do
igzalu. Ar ğalişi
ôicis didi üalati
koâiru. Mgerik
üalatis dolowüeduşi,12
markvalepe do ûüebişi
guda koâiru.13
Guda gonwüu do ek mjaş
mojonome korûu. Aya
na âiru mgeris dido
axelu14
do tku:
- A mjaş mojonome do markvalepe ma dido domaöirenya.
Mgerik ezdu do ar üiti
üonari mjaş mojonome
ôici do tomas disu.
Markvaliş éilaten
ûani dikçanu, eüule
üibirepe dilasiru
do xolo mskibuşa komextu do ducoxu :
- Neüna gominwüit
aéa
éa-ba éa
éa, nana tkvani vore, buâi
yopşa miğun mjaten !
Awi majura tiüanik
gamixosaru.
- Nana çkinis buâepeti
kçe uğun, si var giğun, var goginwüiôt,
uwu tiüanik.
Mgeri igzalu, mjaş mojonometen buâepe
dikçanu do xolo ducoxu :
- Ôiciti kçe miğun,
buâiti kçe miğun,15
neüna gominwüit
aéa
éa-ba éa
éa, nana tkvani vore, buâi
yopşa miğun mjaten !
Gamixosares tiüanepek,
mgeri nana mutepeşis nangapines16
do neüna kogunwües.
Mgeri kamaûüvaéu
mskibus, jur tiüani
muyiüidu do mağara
muşiüele igzalu.
Mgeris masuma tiüani
na rûu, var uçkiûu;17
hemti masuma tiüani
ar mwüupi ğocis
kelanûüobereûu.
Méika çkvaş
üule18
nana - txa komoxtu. Mendraşen mskibuşi neüna
gonwüimeri na
âiru unüaôu,
mara mskibus miti var çkinûu.
- Aéa
éa-ba éa
éa, ucoxu, mara mitik nena var meçu.19
Eüule mendawüeduşi,
ar tiüani kagamaxtu
do nana muşis duwu
mteli ambari. 20
Txa doxedu do imgaru. İri dğas imgarûu,
dido isimadeôûu. Çkva
mu qvaûu, ar tiüani
ordapûu do korûu.
Txas mgeriş oâiramu
dido unûu. Mskibuşi
xolos txak ar didi üuyi
keşaxaçku,21
jin qonas üvateri
ğerepe kogöbğu , emus jin qape,
éxiüepe do çalati
komotu do leûati komojobğu.
Em dğaşüule
txak, oöüomale momaluşa
na idaûu,22
tiüani mskibus var
naşkumerûu, muşiüala
niqonuôûu.
Ar dğas mgeri xincis miüiûuşi
txak koâiru do mendraşen
ducoxu :
- Moxti mgeri, moxti, öumaneri
ga’ri arto ôöüomat.23
Skanişeni xolo ar daduli do ar
üvaruli miğun, moxti, bundğa kagowüi
do öüomi !
Mgeris méika gaaüviru,
mara txa xeleberi âiruşi
nisimadu : '' amus mutu var uçkin tiüanepe
ma na viqoni,24
mepta, kotumepe kovuöüoma
do mukti oôöüomaya.
''
Mgeri mskibuşüele
niûuşi25
üuyis kodololu. Txak
doüorobu xomula dişka,
dolobğu üuyis,
noxaôuleten(noüançxuleten)
konunwu do daçxiris
kvaülimu.
Üoma kododgitu, mgerik omğorus kogööüu.
Méika çkvaş
üele ek noşkeri do mûveriş
meûa mutu var doskidu.26
NENAPUNA / SÖZLÜK / DICTIONARY
Lazuri / Turkuri / İnglisuri
A a
axelu / sevindi / it, s/he was pleased
ambari / haber / news
ar/ti / bir / one
arto / beraber / together
aéaéa
- baéaéa
/ hu ! / hey !
ak / burada / here
a(m) / bu / this
amus / bunda / in this
aya / bunu / this one. ..
aşo / böyle / like this. ..
aşote / böylece/ so. ..
awi / şimdi /
now
ek / orada / there
e(m) / şu; (o) / that; it
emus / onda / in it
B b
bundğa / tüy / feather
buûüa / yaprak / leaf
buâepe /memeler / breats
buâepeti / memeler
de / breats too
buâi / meme / breast
C c
canûes / yatıyorlardı
/ they were sleeping
canûesşa / yatıyorlarken
/ while they were sleeping
Ç ç
çala / saman / cut straw
çalati /saman da / cut straw too
çinadu /tembih etti / s/he warned
çkinûu / mevcuttu /
there was. ..
çkini /bizim/ki / our/s
çkinis / bizimkinde / in ours
çkva / başka / other
Ö ö
ök’omi / ye ! / eat
!
öumaneri / sabahki
/ morning's. ..
öumani / sabah / morning
öumanik’ele / sabaha
karşı / toward morning
öumanis / sabah(leyin)
/ in morning
D d
daçxiri / ateş / fire
daduli / tavuk / hen
dğa / gün / day
dğas / gün(de) / (on) day
dğaşüule
/ gün sonra / after. .. day. ..
didi / büyük / big; great
dido / çok / much; many
dixaziru / hazırlandı / s/he got ready
dikçanu / beyazlattı / s/he whitened
dilasiru / bileyledi / s/he sharpened
disu / sürdü / s/he smeared
dişka / odun / firewood
do / ve / and
doçinadu / tembih etti / s/he warned
doxedu / oturdu / s/he sat down
dogicoxatşa / çağırıncaya kadar / till I call.
..
doüorobu / topladı
/ s/he collected
dolobğu / içine döktü / s/he poured. ..
dolowüedu / içine baktı
/ s/he looked inside. ..
dolowüeduşi /
içine bakınca / when s/he looked inside
domaöiren / işime
yarar / it serves me
domaöirenya / işime
yarar diye / saying it serves me
doskidu / kaldı / it remained
dotanu / gün ışıdı / it dawned
donûüobu / saklandı
/ s/he hid. .. self
ducoxu / çağırdı / s/he called
ducoxuôûu / çağırıyordu
/ s/he was calling
duwu / söyledi / s/he
said
duwuôûes(wuwonuôtes)
/ emiyorlardı / they were sucking
E e
eüule / sonra / after;
then
ezdu / aldı / s/he took
-eri /. .. ki (nin). .. /. .. al. ..
F f
fara / defa /. ... time. ..
G g
gaaüviru / tuhafına
gitti / s/he was confused
gaaüvires / tuhaflarına
gitti / they were confused
gamaxtu / çıktı / s/he went out
gamixosaru / dışarıyı süzdü / s/he examined
outside
gamixosares / dışarıyı süzdüler / they examined
outside
gextu / indi / s/he went down
giğun / sende (cansız). .. var / I have. ..
goginwüiôt
/ sana açıyoruz / we are opening. ..
gominwüit / bana açın
! / open. ..!
gonwüimeri /açık
/ open
gonwüu / açtı
/ s/he opened
goyikteûu / dönüyordu
/ s/he was turning
goyikteûuya / dönüyordu
diye / saying s/he was turning
guda / tulum / bagpipe
gunwüit / açın
! / open !
gunwüiôûes
/ açıyorlardı / they were opening
ga’ri / yiyecek / food
Ğ ğ
ğali / dere / river
ğalişi / derenin / river's
ğerepe / mısır sapları / corn's stalks
ğeri / mısır sapı / corn's stalk
ğoci / köşe / corner
ğocis / köşede / at corner
ğoberi / çit / fence
ğoberişen / çitten / from fence
ğorma / in / hole; cave
ğormaşen / inden / from cave
H h
hemti / o da / it too
X x
xeleberi / sevinerek / joyfuly
xinci / köprü / bridge
xincis / köprüde(n) / in/(from) bridge
xolo / yine; yakın / again; near
xolos / yakın(ın)da / near
xomula / kuru / dried
İ i
imgaru / ağladı / s/he cried
imgarûu / ağlıyordu
/ s/he was crying
idaûu / gidecekti /
s/he'd go
igzalu /gitti / s/he went
imxorûes / yiyorlardı
/ they were eating
irdeûes / büyüyorlardı
/ they were growing
iri / her, hep, herkes / all; everybody
isimadeôûu / düşünüyordu
/ s/he was thinking
J j
jur /i / iki / two
jin / üst(ün)e / on; over
K k
-k / ergatif ek / ergative particle
kagamaxtu / ortaya çıktı / s/he appeared
kagowüi / yol ! /strip
!
kamaûüvaéu
/. .. daldı / s/he entered
kçe / beyaz / white
kelanûüobu / saklandı
/ s/he hid. .. self
kelanûübereûu
/ saklanmıştı / s/he had hid. .. self
kexaçki / kazdı; açtı / s/he dug
kovuöüoma / yiyeyim
! / let me eat !
kododgitu / yayıldı / it spread
kodololu / düştü / s/he fell down
kodolumerûes / sürgülüyorlardı
/ they were bolting
kognu / duydu / s/he heard
kogunwües / açtılar
/ they opened
kogöbğu /döktü / s/he poured. ..
kogööüu / başladı
/ s/he began. ..
koxowonu / anladı
/ s/he understood
komextu / geldi / s/he came
komoxtu / geldi / s/he came
komojobğu / döktü / s/he poured. ..
komotu / örttü / s/he covered
konunwu / yaktı
/ s/he burned
kotume / tavuk / chicken
kotumepe / tavuklar / chickens
korûu /. .. vardı
/ there was. ..
koâiru / gördü / s/he
saw
kvaülimu / alevlendi
/ it caught fire
Ü ü
-üala /. .. ile beraber;yanında
/ together with. ..; near
üalati / sepet / basket
üalatis / sepette
/ in basket
-üele /. .. ya doğru;
taraf(ına) / towards. .. side
üibiri / diş
/ tooth
üibirepe / dişler
/ teeth
üiti / parmak / finger
üitiüonari
/ parmak kadar / not much
-üonari /. .. kadar
/ as much/many as
üuyi / kuyu / well;
pit
üuyis / kuyuya(da)
/ in/to well
-üule /. .. sonra /
after. ..
üoma / duman / smoke
üvateri / kesilmiş
/ cut one. ..
üvaruli / kısır
horoz / barren cock
L l
leûa / toprak / soil;
earth
leûati / toprak da
/ soil too
M m
ma / ben / I
mağara / mağara / cave
mara / ama / but
mja / süt / milk
mjaten / sütle / with milk
mjaş mojonome / kaymak / cream
mjaş mojonometen / kaymakla / with cream
majura / diğer(i) / other
majurani / ikinci(si) / second one
masuma / öbürü / third
masumani / üçüncü(sü) / third one
markvali / yumurta / egg
markvalepe / yumurtalar / eggs
mcveşi / eski / old
meçu / verdi / s/he gave
mendra / uzak / far away
mendraşen / uzaktan / from far away
meüilu / geçti / it
passed
mendawüedu /. .. baktı
/ s/he looked. ..
mendawüeduşi /.
.. bakınca / when she looked. ..
mepta / gideyim ! / let me go !
meûa /. .. dan başka
/. .. except. ..
mgeri / kurt / wolf
mgerik / kurt (+ ergatif ek) / wolf (+ ergative particle)
mgeris / kurt(t/a) / in/to wolf
mgerişi / kurtun / wolf's
miğun / bende. ..var / I have. ..
miüiûu
/ geçiyordu / it was passing. ..
miüiûuşi
/ geçiyorduyken / while it was passing
miti / kimse / anyone
mitik / kimse (+ ergatif ek) / anyone (+ ergative p. )
mitis / kimsede(ye) / in/to anyone
moxti / gel ! / come !
moüideri / yüklü /
loaded one
momalu / getirme / (to) bring
momaluşa / getirmeye / to bring. ..
mskibu / değirmen / mill
mskibuüele / değirmene
doğru / towards mill
mskibus / değirmende / in mill
mskibuşa / değirmene / to mill
mskibuş(i) / değirmenin / mill's
mteli / büs/bütün; herşey / all
mûveri / toz / dust
mu / ne / what
muk / kendisi / s/he
mukti / kendisi de / s/he too
mumerûu / getiriyordu
/ s/he was bringing. ..
muşi / kendisinin; onun / its; his; her
muşiüala / kendisi
ile; yanında / near / with it. .. / him/herself
muşiüele / onun
tarafı(na) / towards. .. side
muşis / on(d)a / in/to it/her/him. ..
mutepeşi / onların / their
mutepeşis / onlar(d)a / in/to them
mutu / bir şey / anything
muyiüidu / sırtladı
/ s/he shouldered
mwüupi / karanlık
/ dark
méika / biraz; az /
a little/few
N n
nana / anne /mother
nangapines / benzettiler / they thought as if. ..
naşkumerûu / bırakıyordu
/ s/he was leaving
neüna / kapı /
door
neünas / kapıda
/ at door
nena / dil; lisan; söz / language; tongue;word
nisimadu / düşündü / s/he thought
niûu / gitti / s/he
went
niqonuôûu / götürüyordu
/ s/he was taking away
nodgitu /dayandı / s/he forced
noxaôule(noüançxule)
/ yanan odun(odun kırıntısı) / torch
noxaôuleten(nok’ançxuleten)
/ yanan odunla(odun kırıntısıylan) / with torch
noşkeri / kömür / coal
nuluûu / gidiyordu
/ s/he was going
O o
oôöüoma / yiyeyim !
/ let me eat !
oôöüomaya / yiyeyim
diye / saying let me eat
oöüomale / yiyecek
/ food
oxtimu / gitmek / (to) go
oxtimuşeni / gitmek için / to go. ..
omğoru / böğürmek / (to)bellow
omğorus / böğürmeye / to bellow. ..
ora / zaman / time
ordaôûu / büyütüyordu
/ s/he was bringing up
ordo / erken / early
oâiramu / görmek; bulmak
/ to see; find
P p
paéxi / tırmık
/ rake
Ôô
ôöüomat / yiyelim
! / let's eat !
ôici / ağız
/ mouth
ôicis / ağız(d)a
/ in/to mouth
ôiciti / ağızı
da / mouth too
R r
re / sen. .. sın / you are. .. (sg.)
S s
-s /. .. da; . .. ya /. .. in; at; to
skani / senin /your/s
skanişeni / senin için / for you
si / sen / you
skiduûes / yaşıyorlardı
/ they were living
sum/i / üç / three
Ş ş
-şa /. .. ya; . .. ya kadar / to. ..; till. ..
-ş(i) /... nın; . .. nca; . .. ken; . .. dan /...'s...;
when; while
-şen /... dan / from. ..
-şeni / için; hakkında / for. ..; about. ..
T t
-ten /. .. ile; . .. la / with. ..; . ..of. ..
-ti / de; da; dahi / too; also
txa / keçi / goat
txaş /keçinin / goat's
tiüanepe / kuzular
/ kids
tiüanepek / kuzular
(+ ergatif ek) / kids ( + e. particle)
tiüanepes / kuzular(d)a
/ in/to kids
tiüanepeş / kuzuların
/ kids'
tiüani / kuzu / kid
tiüanik / kuzu ( +
ergatif ek) / kid ( + e.particle)
tkva /siz / you (pl.)
tkvani / sizin / your
tku / dedi / s/he said
toma / saç / hair
tomas / saç(t)a / in/to hair
tude / alt/ın(d)a / under; below. ..
Ûû
ûani / gövde / body
ûüebi / deri / skin
ûüebişi / deriden
/ of skin
ûu /. .. dı;
. .. vardı /. .. was; there was. ..
U u
uüuniktu / döndü /
s/he turned
ucoxu / çağırdı / s/he called
uçkin / bili(yo)r / s/he knows
uçkiûu / biliyordu
/ s/he knew. ..
uğun / onda. .. var / s/he has. ..
unüaôu
/ koştu / s/he ran
unûu / istiyordu /
s/he wanted
uqonuûu / onda (canlı).
.. vardı / s/he had (animate). ..
V v
var / olumsuzluk eki / no/t
viqoni / götürdüm / I took away
vore / ben. .. yım / I am. ..
Y y
-ya /. .. diye; . .. dığı. .. / saying. ..; . ..
that. ..
yopşa / dolu / full
Z z
zuğa / deniz / sea
 â
âiru / gördü; buldu
/ s/he saw / found
3 é
éxiüi
/ çalı - çırpı / brushwood
éxiüepe
/ çalı - çırpılar / brushwoods
éila / yumurta akı
/ white of egg
éilaten / yumurta
akıyla / with white of egg
W w
3’oxle / ön/ce / before
Q q
qona / tarla / field
qonas / tarlada / in field
qa / dal / branch
qape / dallar / branches
GRAMERİ / GRAMER / GRAMMAR
Lazuri / İnglisuru / Turkuri
1- .. ar mcveşi mskibus
skiduûes.
. .. eski bir değirmende yaşıyorlardı.
. .. they were living in an old mill.
2- .. tiüanepes
oöüomale mumerûu.
. .. kuzulara yiyecek getiriyordu.
. .. it was bringing food to the kids.
3- ..Tiüanepek
neünas kodolumerûes.
..
. ...Kuzular kapıyı sürgülüyorlardı. ..
. ...The kids were bolting the door. ..
4- . .. nana mutepeşi var
moxtaûuşa. ..
. .. anneleri gelmeden. ..
. .. unless their mother came. ..
5- ...Nana mutepeşi na
moxtaûu. ..
. ...Anneleri geldiğinde. ..
. ...When their mother came. ..
6- . A nenape na şignaûes
tiüanepek. ..
. ...Bu sözleri duyan kuzular. ..
. ...The kids that heard these words. ..
7- .. txa do tiüanepe
canûesşa. ..
. .. keçi ve kuzular yatarken. ..
. .. while the goat and the kids were sleeping. ..
8- .. mskibuş tude gextu.
..
. .. değirmenin altına indi. ..
. .. it went down the mill. ..
9- . ...Ma var dogicoxatşa
mitis neüna var gunwüat
!
. ...Ben, sizi çağırmadan kimseye kapıyı açmayın
!
. ...Don't open the door to anybody before I call you !
10- . ...Méika
ora na meüilu. ..
. ...Biraz zaman geçince. ..
. ...When a little time passed. ..
11- .. nana mutepeşi na
var ûu. ..
. .. anneleri olmadığını. ..
. .. that their mother wasn't. ..
12- . ...Mgerik
üalatis dolowüeduşi.
..
. ...Kurt, sepete bakınca. ..
. ...When the wolf looked into the basket. ..
13- ..ûüebişi
guda koâiru. ..
. .. deriden (bir) tulum buldu. ..
. .. it found the bagpipe. ..
14- . ...Aya na
âiru mgeris dido axelu. ..
. ...Bunu bulan kurt çok sevindi. ..
. ...The wolf that found this was pleased. ..
15-.
... Ôiciti kçe miğun, bu
âiti kçe miğun. ..
. ...Yüzüm de beyazdır, memem de beyazdır. ..
. ...I have white face too, I have white breast too. ..
16- .. mgeri nana mutepeşis
nangapines. ..
. .. kurdu, annelerine benzettiler. ..
. .. they thought that the was their mother. ..
17- . ...Mgeris masuma tiüani
na rûu var uçkiûu.
..
. ...Kurt, diğer kuzunun var olduğunu bilmiyordu. ..
. ...The wolf didn't know that there was another kid. ..
18- . ...Méika
çkvaş üule. ..
. ...Biraz sonra. ..
. ...A little time later. ..
19- .. mara mskibus miti var
çkinûu.
. .. ama değirmende kimse yoktu.
. .. but there was noone in the mill.
20- .. nana muşis duwu
mteli ambari.
. .. annesine bütün olup biteni söyledi.
. .. it told all the news to its mother.
21- . ...Mskibuşi xolos
txak ar didi üuyi kexaçku(keşontxoru).
..
. ...Değirmenin yakınına, keçi büyük bir kuyu açtı.
..
. ...The goat dug a big well near the mill. ..
22- .. oöüomale
momaluşa na idaûu.
..
. .. (ne zaman) yiyecek gidecek olsa. ..
. .. Whenever it went to bring food. ..
23- ..
öumaneri ga’ri arto
ôöüomat !
. .. yarınki yemeği beraber yiyelim !
. .. let's eat tomorrow's food together !
24- .. tiüanepe
ma na viqoni. ..
. .. kuzuları benim götürdüğümü...
. .. that I took away the kids. ..
25- . ...Mgeri mskibuüele
niûuşi. ..
. ...Kurt, değirmene doğru giderken. ..
. ...While it was going towards the mill. ..
26- .. mûveriş
meûa mutu var doskidu.
. .. külden başka bir şey kalmadı.
. .. nothing remained except the ash
ÔARAMİTEPE SUNUŞ
1-TXA DO MGERİ
2-MAPA
DO MÖÜEŞİ
3-CADİ
OXAİ
4-MAPA
DO MABAĞE
Gönderen: Ali İhsan AKSAMAZ
aksamaz@hotmail.com
|
|
Ôaramitepe