Uyandığımda trenin yavaşladığını fark ettim. Saat 06:00’ya geliyordu ve hava hafiften aydınlanmıştı. Etrafta sabah sis'i vardı. Büyük bir Ovadaydık. Burası Kolxis Ovası olmalıydı. Aradabir evler görünüyordu. Yaklaşık 5 dakika sonra evlerin yoğunluğu bir kent kadar olmaya başladı. Etrafda Sanayi Tesisleri’de görünüyordu. Tam şehire girdikten sonra Tren durdu. Zugdidi Tren İstasyonuna gelmiştim. Hemen bavulumu kapıp heyecanla kapıya yöneldim. Trendekiler aynı şekilde çıkarak heyecanla inmeye başladılar. Boş olan Tren İstasyonu aniden Trenden inenlerle doldu. Derin bir tarih kokan Megrelya havasından aldım. Burası Megrellerin başkentiydi ve eski Kolxeti Krallığı'nın topraklarıydı. Yaklaşık olarak 150.000 Nüfusu ile Megrelya’nın en kalabalık Şehriydi.

Çok heyecanlandım. Gar’da o kalabalığın içinde etrafa, İnsanlara, Şehire, Gar binasına ve binanın yanında bekleşen taksilere ve taksicilere bakıp duruyordum. O kadarda çok bakmışımki etraftaki çoğu yolcu hemencecik taksilere ve akrabalarının arabalarına binip gitmişlerdi. Birkaç kişi hala trendeki yüklerini indirmek için uğraşıyordu. Heyecandan ne yapacağımı bilmediğim için yavaş bir şekilde İstasyon binasına girdim. Bina, 19.Yüzyıl yapımı tarihi ve güzel bir görünümü vardı. İstasyonda bekleyen insanların canlı canlı Megrelce konuşmalarını hayranlıkla dinliyordum. Bana bakıp bir yabancının Megrelya’ya gelmesine çok şaşırıyorlardı. Heyecanım yatıştıktan sonra bir taksiye binip Zugdidi'de Şehir Turu yapmaya karar verdim.

Bütün taksiler eski Lada markası Rus arabalarıydı. Orta yaşlarda olan bir taksiciyle Megrelce’nin Lazca Şivesi ile 3 Lariye ‘Zugdidi Turu’ için anlaştım. Sabahın o erken saatlerinde Zugdidi şehrini dolandık. Yollar boştu, evler ise çoğunlukla tarihi stildeydi. Yolları geniş ve güzeldi. Merkezde büyük bir Park Meydanı vardı. Kalitesiz olduğu kadar kaliteli güzel Dükkanlarda burada bulunuyordu.

Parka yakın bir alanın bitişiğinde büyük bir yeşil Park daha vardı. Burada Ormanlık bir alanın tam ortasında eski Ortaçağ Megrel krallarının Şatosu tüm muhteşemliği ve görkemliliğiyle parlıyordu.

15.Yüzyıldan itibaren 1866 Rus Imparatorluğun işgal zamanına kadar Megrelya’yı ‘Dadiani’ Hanedanı buradan yönetmiş. O tarihten sonra yine aynı Şato’da yaşamaya devam ettiler.Hatta ünlü Alman Muhalifi kadın ‘Bertha von Suttner’ onların Şatosu’nda 1864 yılından itibaren uzun yıllar korunmuştu.

Bu büyük Aile Sovyetler Birliği kurulduğu zaman Megrelya’dan Fransa’ya ve Rusya’ya sürgüne gönderildi ve hala orda yaşamaktalar. İlginçdir Satranç’da bir oyun taktiğine bile ‘Dadiani’ ismini vermiş bu Hanedan.

Ormanın içinde ilerlediğimde bu şato büyük bir alanda muhteşemliği ile göründü. Sanki Rüyalar alemindeki gibi çok güzel bir şatoydu. Bir Bekçi kapıda belirdi. taksici, beni şatoya sokabilmek için bekçi ile konuştu fakat cevabı olumsuzdu. Şu anda Müze olarak hizmet gören bina geldiğim saatlerde kapalıydı ne yazıkki.

Etrafa baktıktan sonra geriye döndük. Şatoya yakın bir Kavşakta etrafı duvarla sarılmış olan ‘Odişi Zugdidi’ Futbol Takımının sahası vardı. Şu an Gürcüstan 2.Liginde oynayan takım eskiden Birinci Ligde Avrupa Kupalarında ün salmıştı. Kentin çıkışına yakın yerde, bir sulama kanalını geçtikten sonra Zugdidi Üniversitesine vardık. Ancak burada beklemediğim bir şekilde çok kötü görünümlü bir tek bina gördüm. Sovyet zamanında inşâ edilmiş bu bina şuanda bir harabegibiydi ve uzun zamandan beri bir tadilat görmediğide ortadaydı.

Kahvaltı yapmak için beni yine Meydan Parkına götürmesini istedim. Daha çok erken olduğundan hiçbir Lokanta açık değildi. Arabadan inip birazda yürüyerek gezmek istedim. Sokaktaki İnsanların arasında Merkezdeki Sokakları gezdim. Burada batıdan gelen ürün ve markalar kök salmaya başlamıştı. Türkiye’dende mallar görünüyordu ara sıra. Büyük bir pazar yeri vardı. Aklıma bir Megrel Profesör geldi. Onunla Telefonla tanışıp görüşmüştüm. Beni Megrelyadaki ‘Kolxida’ köyüne davet etmişti. Pazar yerinin karşısında bir Taksi Durağından bir Taksi tutup oraya gitmeye karar verdim. Zugdidi’ye yakındı. Yolda giderken gün iyice açtığı için heryer net olarak görünüyordu. Yollarda köyleri geçerken ve genellikle Megrelya’daki gördüğüm ve en dikkatimi çeken şeylerden biri, yol kenarlarında, hatta yol üstünde gezen Hayvanlarıydı. Özellikle İnekler ve Domuzlar vardı. Hayvancılık yönünde çok gelişmiş bir Bölge olduğu ortadaydı.

Köye vardığımızda Köy girişinde bekleşen Megrellere beni davet eden kişinin evini sorduk. Ne yazıkki kendisi bir hafta önce buradaydı ancak artık gitmişti. Üzülmüştüm ancak yinede Megrelya’yı gezme ateşi içimde yanıp tutuşuyordu. Taksiciden Zugdidi’ye dönmemizi istedim. Ordan beni ‘3alenjixa’ kentine giden Otobüs Durağına bırakmasını istedim. Beni oraya bırakıp Otobüs şöförüne, beni 3alenjixa kentine götürmesi için tembihledi. Kalkışa yaklaşık 15 dakika vardı. Yan tarafta yolcular için bir Lokanta vardı. Oraya girip orda oturan ve yemek yiyen bir Megrelin yediğinden ısmarladım. Bu Megrellere özgü bir Çorba’ydı. İçinde kemikli et ve çok acılı olan bu çorbayı acele acele yerken aniden acısının geç etkisinden dolayı bir öksürüğe tutuldum. Lokanta çalışanları ve bir Müşteri kahkahalar içinde güldüler. Bu acılı Çorba Megrellerin ‘Acika’ denilen Baharatıyla karıştırılmıştı. Bu acı sürprizden sonra hemen kalkan Otobüsüme binip 22 kilometre uzaklıktaki 3alenjixa kentine yolaldım. Yalnızca 1,5 Lariye çok eski bir Otobüste Megrellerin şaşkın bakışları arasında yaklaşık yarım saat yolculuk yaptık. Megrelya Ova olmasına rağmen arada bir ufak tepeleri aşıyorduk. İşte o anlarda Megrelya tüm güzelliği ile görünüyordu. Her tarafı yemyeşil ormanlarla kaplı, irili ufaklı köyler, bir tarafında ‘Kafkasya Dağları’ göz alabildiğince uzanıyordu.
3alenjixa (Tzalencixa)

3alenjixa’ya ulaştığımızda bir alanda indik. Birkaç dakka kente baktıktan sonra bir Megrelin bana doğru geldiğini fark ettim. Bana Parmağıyla işaret edip ‘Si Lazi oreki ?(megr.: Sen Laz mısın?)’ diye sordu. Bende ‘Ho’ diye tasdikledim. Arkasından gelen bir başka Megrele göstererek ‘Amxanagiskanişi Cima (megr.:Arkadaşının Kardeşi)’ diye tanıttı. Memleketimden tanıdığım Arkadaşımın Abisiymiş. O Arkadaşım orda olmamasına rağmen bana hoş bir sürpriz yaparak onlara haber vermiş. Bunun üzerine beni almaya karar vermişler. Önce sımsıkı Megrel kucaklaşmasıyla yüzlerce yılın Laz-Megrel ayrılmışlığını yeniden birleşimini hissettim. Bana çok sıcak davrandılar. Hemen arabalarına bindirip beni evlerine götürdüler. Yolda anlaşma sorununu fark etmişlerki bir başka Tercüman getirmeyi uygun buldular. Onuda bir evden alıp beni tanıyan arkadaşımın evine gittik.

3alenjixa’ya hakim bir tepeden bakan bir arazi üstünde ormanlık bir alanda müstakil bir evleri (megr.= oxoru) vardı bu ailenin. Megrelya’da genellikle evler Yüzyılın başında yapılan, eski Latin Amerikadaki kolonicilerin evlerine çok benziyordu. Hepsi ayrı ayrı güzellikte Villa tipinde müstakil evlerdi. Bir zamanların çok gelişmiş ekonomilerine şahitlik ediyordu bu binalar. Evde bir ‘Nana’ (megr.= Anne) ve bir yaşlı ‘Bebi’ (megr.= Babaanne) bizi bekliyorlardı. Canlı bir kucaklaşmadan bana Evdekilerde çok sıcak davranıyorlardı. Muhtemelen Arkadaşım bu İnsanlara beni evvelden tanıtmıştı. Evin Oğlu (Arkadaşımın abisi) bana evlerinin arkasında büyük bahçelerinde ‘Txiri’(megr.= Fındık) ve ‘Çay’ (megr.= Çay) ekim alanlarını gururla gösterdi.

Genel olarak Megrelya bir tarım yöresi. ‘Kolxis Ovası’ olarakda anılan bü yöre Kafkas sıra Dağları ile ‘Uça Zğa’ (megr.= Karadeniz) arasında bir düz Ova niteliğinde. Çoğu köylüler tarımcılık ve hayvancılıkla tüm kıtaya ün salmışlar ve hatta ‘Sovyetler Birliği’ Zamanında bu İnsanlarımız çok zengin olmuşlar. Muhtemelen evlerinin güzelliği bundan. Ancak son on yılda o kadar şeyler olmuşki evlerini restore veya bakımını yapamamışlardı. Konuşma esnasında Arsaların sadece Erkek Çocuklara Miras bırakıldığını öğrendim. Eve döndüğümüzde ‘Oçkomale’ (megr.= Yemek) hazırdı. Megrellerin Mutfakları çok zengin. Özellikle ‘Acika’nın (megr.= Acılı) çok önemli bir yeri var sofralarda. Değişik, değişik yemekler arasında göze çarpan bir başka ürün ise ‘Ğvini’ (megr.= Şarap) ve ‘Ont’ka’ (megr.= Votka) olduğunu fark ettim. Yemek başlamadan ‘Tamada’ adlı Masa yöneticisi gibi biri önderliği ele aldı ve o gün bir araya gelmenin adına birkaç söz söyledi. Benim Misafirliğim anısına ise evin oğlu şarapla bardağını doldurarak benim onları ziyaret etmemden dolayı çok mutlu olduklarını dile getirerek bardağını kaldırdı. Masada bir Lazı merak eden üç, dört kişide soframıza gelmişti. Megrellerde misafirperverliğin çok önemli bir yeri var ve çok saygın karşılanırlar. Yemekten sonra yanımda getirdiğim Lazca kasetleri çıkarıp onların Müzik Setinde çaldırdım. Çok şaşkın bir şekilde Birol Topaloğlu’nun ‘Lazeburi’ adlı kasetini onlara dinlettim. Bu olaya çok şaşırmışlardı çünkü kasette söylenen Şarkılar onlar için ‘Megrelce’ idi. Evin Oğlu bana dönüp ‘Komorti !’ (megr.= Gel) dedi. Beraber orda olan bir arkadaşın arabasıyla 3alenjixa kentine indik. Büyük bir Yeşil Park alanına vardık. Burası kentin merkezi idi. Arka arkaya park edilmiş dört Avrupa markalı arabaların (Mercedes ve BMW) arkasında durduk. Arabaların önünde tahminen 10 kişi duruyordu. Bunlar benim arkadaşımın arkadaşlarıydı. Beni onlara tanıttıktan sonra hepsiyle kucaklaştım. Onlara benim Laz olduğumu ve Megrelce bildiğimi anlattı. Çok şaşırdılar. Lazların varlığından haberleri vardı ancak Megrelce’ye çok yakın bir Şive ile konuştuklarını bilmiyorlardı.

Orada bu sefer ‘Ayhan Alptekin’in kasetini onlara arabada dinlettim. Yine çok şaşırdılar ve nasıl olur diye sorarcasına birbirlerine baktılar. Arkadaşımın Abisi arabayı değiştirip bir Jip aldı. Benimle, bölgede bir tur yapmak istiyorlardı. Yola koyulup Kafkas Dağları yönünde şehirden çıktık. Etrafda terk edilmiş Depolar veya bitirilememiş Sanayi binaları vardı.

Yaklaşık 10-15 kilometre değişik köylerden geçtik. Yollar kısmen asfalt kısmen ise stabilize idi. Kafkas Dağlarından başlayan ve Karadenize akan 10’ar kilometrelik aralarla akan dereler vardı. Muxuri kentine yakın ‘Xobi’ adlı Dere’den içeri girip dağ yolundan dere boyu gittik.

Burada Dağlar Ormanlar çok daha doğaldı. Bir yan yola sapıp bir düzlüğe vardığımızda yol bitmişti. Arabadan kavun ve votkaları indirip hafif aşağıya ağaçlı küçük vadiye indik. Burda küçük bir Şelale bir ufak göle akıyordu. Dinlenip eğlenmek için çok güzel bir yerdi. İnsanlar Laz Misafirlerine herşeyi vermek için yarışıyorlardı. Hemen şortlarımızı çıkarıp atladık göle. Hava’nın Sıcaklığından dolayı bizim için çok şahane bir serinleme olmuştu. Sudan çıkar çıkmaz kavunu kesip bardakları doldurduk ve yine ‘Dğa Ginzeşa’ (megr.= Gün uzuna) diyerek tokuşturduk.

Arkadaşlardan biri bir Kalaşnikof çıkarıp havaya ateş etmeye başladı. ‘Laz heryerde Silaha merakını gösteriyor’ diye içimden geçti. Bende tabiiki geri kalmayarak bir ağaç hedefini seçerek hayatımda ilk kez bu şerefe ulaştım. Ancak bu silah kullanınımının Megrelya’da çok yaygın olduğunu söylediler. Bunun nedeni ise çok daha ilginç vede aynı zamanda üzücüydü. Gürcüstan’ın 1990’larda bağımsızlığını kazandıktan sonra o zamana kadar Sovyetler Birliğine muhalif olan, Megrelya’nın Abaşa kentinde doğan, Megrel aydın ‘Zviad Gamsaxurdia’ ve yardımcısı yakın dostu Megrel ‘Merab Kostava’ bağımsızlığın ilanından sonra ilk seçimlerde tek başına iktidara geldiler. Gamsaxurdia’nın o zaman Gürcü, Svan ve özellikle Megrellerde çok büyük desteği vardı. Gürcüstan Gürcülerin’dir gibi faşist bir Sloganla başlayan serüveni onlardan daha Gürcü Faşisti olan başka bir Muhalif Gurubu onu devirmek için planlar yapar. Gürcüstan’ın Batısında Asimilasyon politikalarına dur deyip bağımsızlık mücadelesi başlatan Abhazalar ile Gürcüstan’ın Kuzeyindeki Osteler ayaklanmaya başlamasıyla beraber Gürcüstan’da İç savaş patlak verir. Hükümetin kaldığı Başkent Tiflis’den kaçma mecburiyetinde kalan Gamsaxurdia Megrelya’ya sığınır. Tiflisi Muhalifler ele geçirir. Gamsaxurdia Megrelya’dan Tiflisi yeniden ele geçirmek için yeniden atağa kalkar. Megrelya’daki ‘Kolxa’ adlı Abaşa’daki askeri üssü ele geçirir ve onunla beraber Megrel Milisler ile Tiflis’e doğru gider. Üç dört Gürcü kentini ele geçirdikten sonra tüm Batı Gürcüstanı ele geçirmeye az kalmıştır. Sadece Kutaissi kenti Gürcülerin kalmıştı. O anda yeni Hükümetin Başbakanı Gürcü Şevardnadze olmuştu. Bu adamın eski Sovyetler Birliğinde Dışişleri Bakanlığını yürüttüğü için Rusya’dan çok desteği vardı. Gürcüstan’ın İç Savaşında bu önemli anında Şevardnadze Rusların Desteğini almak için Ruslara Türkiye sınırı boyunca Rus Askeri bulundurma karşılığında Gürcüstanı Yönetme pahasına ülkesini satmıştı. Bunun üzerine Rusya’nın özel timi Megrelyanın en büyük Limanı Potiye Megrel askerlerine arkadan saldırmak için çıkarma yaptı. Gamsaxurdia’nın sonu çabuk geldi. Kendisi Megrelya’da bir köyde intihar ederken onu destekleyen Megrel Milisler ve Megrel Halkı soykırım şeklinde ‘Mxedrioni’ adlı bir Gürcü Çetesi tarafından saldırıya uğradılar. Arkadaşımda vede tüm Megrelyadaki bu silahlanma bu dönemden kalma. Hatta en şiddetli çatışmalar 3alenjixa kentinde olmuş. Zengin olan Megreller zorla soyguna uğramış. Evlerinde değerli ne var ne yoksa almış bu Gürcü Eşkıya Çetesi. O zamandan kalma Gürcülere bir antipati var Megrellerde.

Orda oturduktan sonra kalktık başka bir yere gitmek için yola koyulduk. Ovaya tam inmeden yine derenin yanında bir Çeşme’de durduk. Telle çevrili olan bu çeşmeden akan su şifalıymış. Megreller buranın ismini ‘Lugella’ koydular. Su çok tuzluydu. Bir çok insanda suyu tadabilmek için ordaydı. Bu su içilmeden ağızda çalkalanıp özellikle ağız ve diş eti için birebirmiş. Yine yola koyulup dönerek başka bir dereden yine dağa çıktık. Az ileride terk edilmiş bir yerde durduk. Burası ‘Skuri’ adlı Megrelya’nın eski bir turizm Merkeziymiş. Ancak belirttiğim gibi Gürcüstan İç Savaşı zamanında Gürcü helikopterleri buraları bombalamış. ‘Bak’ dedi arkadaşım bana ‘Gürcülerin yöremize yaptıklarına bak’ dedi. Eskiden çok güzel bir görüntü veren ufak Tatil Merkezi otelleri ile bombalama sonucu yerle bir edilmişti bu güzelim yer. Orda sunî bir şelale zamnında otelin hemen yanına kurulmuştu. Tüm bu tesisler büyük bir olasılıkla Sovyetler Birliği döneminde yapılmıştı. Ama bu kadar güzel bir tesisin bu durumda olması çok yazıktı.

3alenjixa’ya dönüp yine o Meydan Parkına gittik. Hemen Parkın yanında ‘Cixa TV’ adlı bir yerel Televizyon şirketine gittik. Megrelya’da yaklaşık olarak 8 yerel Televizyon kanalı var. Bunların adları Çkondidi 99, Ninth Wave, Kolxeti, Pazisi, Mapshalia, Jixa, Odişi, Samegrelo, Egrisi’dir. Bu kanallarda resmi Dil Gürcüce olmasına rağmen yinede Megrelce programlarda yapılıyor. Megrelya’da Atinati vede Poti adlı iki tanede Radyo İstasyonu var. Bu Şirketler yeni yeni kurulduğundan küçükler. Cixa TV eski bir işhanında (ki burda artık hiçbir şirket kalmamış) iki odada kurulu olan bir televizyon Şirketi. Artık gün batımına yaklaşırken benim artık dönmem gerektiğini arkadaşıma ilettim. O’da bunu kabul etmeyerek ‘Bende enazından bir gece kalmazsan olmaz !’ diye diretti. Bu misafirperver insanları kıramadım. Beraber yine eve döndük. Yine bir ziyafet çekeceği belliydi. Annesine detaylı bir şekilde yapılacak yemekleri anlatıyordu. Yemeğin sofraya gelmesine vaktimiz olduğu için, bana ‘gel sana ne göstereceğim’ diye yaya yola koyulduk. Eve 200 metre mesafede üç iri yarı ağaçlar ve hemen yanından ise tüm 3alenjixaya panorama bakışı bir yer vardı. Ağaçlar en azından 300 senelikmiş. Buradan 3alenjixa ne kadar güzel görünüyordu. Uzunlama bir kent olan 3alenjixa yaklaşık olarak 40.000 Nüfusu ile Ardeşeni anımsatıyordu, sadece bir farkla: Sahil kenti değildi. Tam ortasından ise bir Dere akıyordu. Ordan daha hava kararmadan hemen 300 metre ileride bir yere daha gittik. Tarihi bir Megrel kilisesi ise tüm muhteşemliğiyle tepeden tüm kente bakıyordu. Etrafında ise kentin eski ünlü Megrellerin mezarları vardı. Bu Kilise yüzyılların tarihi kokuyordu. Kimbilir nelere şahit olmuştu bu şaheser. Orada bizi gören bir Megrel Papaz yanımıza gelip yerimi yurdumu sordu. Ona Lazları anlatınca oda çok şaşırmıştı. Şimdi Gürcü Ortodoks Kilisesine bağlı olan Megrelya’daki kiliseler bir zamanlar kendi Ortodoks Kiliseleri vardı. Hatta ondan evvelde Yunan Ortodoks Kilisesine bağlı idi. Muhtemelen 500 sene önce ise bu Otonom durumlarına son verdiler veya son vermek durumuna bırakıldılar. Burda ilginç olarak Lazlar Çalışma hayatında, Düğünlerde, Ölülerini anmalarda kullanılan Yalessa, Yalessa sözleri Yunan kilise döneminden kalkma ‘Kiriilayessa’ adlı Hz. İlyas’ı anma inancından kalmış olabileceğini tahmin etti. İlginçtir ki ‘İsahooy’ eklemesi ise Hz. İsayı anımsatıyordu bana. Bu deyim Megrelya’da kullanılmamasına rağmen hemen Acarya ile arasında güneyindeki ‘Guria’ bölgesinde hala söylenmekteymiş. Eve dönüp müthiş bir akşam sofrasına daha oturma şansım oldu. Yine başka arkadaşlar’da soframıza dahil oldular. ‘Tamada’ yine şerefe kaldırıp hayatımın en güzel günlerinden birine noktayı koyuyordu. Alışık olmadığım alkolün verdiği yorgunlukla üst katta benim için hazırlanan şahane bir odada uykuya daldım.