FORUM KONUK DEFTERI MOVIE FLASH KLIPLER Lazca Dil Kursu ANGEPE - MUTFAK ESYALARI / ARZU KAL / Lazuri.Com

Uyarı: Bu yazıda Lazca sözcükler için Alboni Font Kullanılmıştır Windows\Fonts... dizininde Alboni Font olmayanlar karakterleri yanlış görecektir bunun olmaması için Windows\Fonts dizinine Alboni Font'u Buradan Download edebilirsiniz.. Ayrıntılı bilgi için LazuriPC sayfamızı okuyunuz.


Angepe - Mutfak Eşyaları

Çambre:

Çxvari, lazuûi, mdiüa onçxvaru şeni ixmarinen. Didi kfalepe oûaxinute çambre ixenen. Çambreşi doloxe mutu nçxvarenan-na kocobğaman do manganate ceçaman. Hişote  inçxvaren.

Darı, mısır ve buğday gibi tahılları kırıp ayıklamak için kullanılır. Büyük taşlar oyularak yapılır. İçine ayıklanacak tahıl konur ve mangana adı verilen büyük bir tokmakla dövülür. Böylece tahıl ayıklanmış olur.

 

Öuüali:

Didi na-onpe mca oüoğu şeni ixmarinen. Ar-ti cindo muşi na-uğun xiûite üremulişe celiben do cari iciben. 

İçinde süt biriktirilir. Ayrıca  üremuliye ( açık ateş üzerinde bulunan kanca) asılmak suretiyle içinde yemek pişirilen bakır kaptır.

 

Dreôani / Draôani / Xangami / Mangali :

Limxona do tipi oşüoru şeni ixmarinen. Dişüaşe xiûi uğun.

 

Eğrelti ve çayır biçmeye yarar. Tahtadan sapı vardır.

 

Dergi:

Leûaşe ixenen. Doloxemuşi ûuüşi cedgaman, petmezi işinaxaman. Wulu na-onpe puciyaği şeni on. ôici muşi demeûulate moyiüoren.

Topraktan yapılmış boy boy küplerdir. İçinde turşu kurulur, pekmez saklanır. Küçüklerine tereyağı konur. Ağız kısmı, eritilmiş balmumu içine batırılarak sertleştirilen ve adına Demeûula denen kalınca bir bezle bağlanır.

 

Dolonçaxaşe:

Dolonçaxaşe leûaşe na-ixenen ar dergi on. Mca onçaxu şeni ixmarinen. Ar doloni ora na-oüiğen mca  dolvobaman do nçaxuman. Cindo muşi, tudele üale ar mugvala na-uğun ar bigate ticin do titude montxute inçaxen. Haşote mcaşi cindo yaği iyen do yaği eyiöopasi-ti tani kodoskudun.

Bir hafta boyunca öuüalide biriktirilen süt topraktan yapılan  dolonçaxaşenin içine konur. Üst tarafındaki, ucunda tahta bir daire bulunan çubukla yukarı aşağı vurularak çalkalanır. Böylece yüzeyde yağ birikir. Yüzeydeki yağlar alınır, yağ alınınca kalanı ayran olur.

 

Gobi:

Sicaşi şeçerleme ikumûanşa ixmarinen. Şeçerite dido ora oşolu na-diöin şeni dişüaşi sağra vrosi on. Vana şeçeri, sağraşi ûanci eway do oşüomaleşa unûalay. Hamu-ti zara on.

Sicaşi şeçerleme yapılırken özellikle kullanılır. Şekerle çok uzun süre yoğrulması gerektiği için tahta kap iyidir. Aksi halde şeker kabın bakırını kaldırır ve yemeğe karışmış olur. Bu da zararlıdır.

 

Gresta:

Gresta büyük taşlar oyularak yapılır. Açık ateşe ters kapaklanıp kızarana kadar ısıtılır. Daha sonra grestanın boyutlarına göre küçük boyunda özellikle Kapça Ceöveri (ûaüimoni Kapçanın daha sulu kıvamda hazırlanıp Grestada pişirilen bir çeşidi) yapmak için kullanılır. Orta boyu Möüudi / Möüidi / Lazuûi Cari pişirmek için kullanılır. Büyük boyu ise Kovali / Mdiüa Cari pişirmek için uygundur. Yoğrulan Möüudi / Möüidi / Lazuûi Cari veya Kapça Ceöveri grestaya konur. Üzeri mşüeri (kumar ağacı) yaprakları ile örtülür. Üzerine köz konarak bir köşede grestanın ısısıyla pişmeye bırakılır. Kovali / Mdiüa caride ise  yoğrulan hamur tepsiye konur, tepsi Grestanın içine oturtulur. Üzerine sac ve sacın üzerine köz konularak Grestanın kendi ısısıyla pişmeye bırakılır.

 

Gudeli:

Méxuli, mbuli do oşkuri steri oşkomalepe owilu şeni ixmarinen. Tude muşi mwuli on. Himu şeni ncaşe ciyonamûanşa soti var ekvağen. Cindo ar xiûi kuğun.

Armut, kiraz ve elma gibi yemişleri toplamak için kullanılır. Alt kısmı sivridir. Bu sebeple ağaçtan indirirken bir yere takılmaz. Üst tarafında sapı vardır.

 

Xenöüeli:

Balucaği, lobca, oşkuri, méxuli steri oşkomalepe owilu şeni ixmarinen. Sum kuçxe na- uğunti, kuçxe na-var uğun-ti kon. Cindo muşi ar xiûi uğun.

Domates, fasulye, elma, armut gibi yiyecekleri toplamak için kullanılır. Üç ayaklı olanı da, ayaksız olanı da vardır. Üstte bir sapı vardır.

 

Xeşi msüibu:

Lazuûi omku şeni ixmarinen. Xete ikten.

 

Mısır öğütmek için kullanılır. El ile çevrilir.

 

Xiûoni ûağani:

Didi na-onpe ûaüimoni Kapça oûağanu şeni ixmarinen. Wulu na-onpe Minci, Muxlama oûağanu şeni ixmarienen. 

Büyük boyları Ûaüimoni Kapça için, küçük boyları Minci ve Muxlama gibi tavalamalar için kullanılır.

 

Karmaûe / Msüibu:

Lazuûi omku şeni ixmarinen. Warite ikten.

 

Mısır öğütmek için kullanılır. Suyla döner. ”Yarım metre genişliğindeki bir arkla derenin suyu oluğa (ğurni) kadar gelir. Oluk bir bayır üzerine kuruludur. Uzunlukları değişmekle birlikte beş metrenin altında değildir çoğunlukla. İç çapları kırk santim kadar olabilir. Suyun çıktığı noktada beş santim çapında yuvarlak “sôina” denen odundan yapılmış bir huni bulunur. Yukarıdan basınç yapan su “sôina”da sıkışarak daha güçlü bir basınçla çarka çarpar ve çarkı hızla döndürür. Çarkın ortasından değirmeninin içine uzanan demir ya da ahşap direğin ucunda işte o öğütücü taş vardır. Değirmen taşı (Karmaûe kva) adı verilen bu taşın çapı yarım metre kadardır. Altında yine düz ve yuvarlak sabit bir taş bulunur ki mısır taneleri bu iki taşın arasında sıkışarak öğütülür ve un dışarı atılır.

Değirmen taşı on santimlik bir kalınlıktan sonra dairesel yapısı bozulmadan daralır ve yaklaşık on santime kadar incelir. En tepede mısırın döküldüğü delik yer alır.

“Moconi” ya da “maydoni” adı verilen, mısırın aniden dökülmesini engelleyecek şekilde piramit gibi aşağıya doğru daralan ahşap kap tam değirmen taşının üzerinde yer alır. Mısır buraya dökülür. Piramidin daraldığı alt noktada “üaiüa” adı verilen, kayığa benzeyen, otuz santim uzunluğunda, on santim genişliğinde, uç kısmı değirmen taşı genişliği kadar daralan üstü açık ahşap bir kutu vardır. “üaiüa”nın ucu tanelerin biranda dökülmesini engelleyecek şekilde hafif yukarıya kalkıktır. Taşa dökülecek taneler burada birikir. “üaiüa”ya bağlı olan ve dönen taşa değen “ûoüûoüoro” taşın hareketini buraya aktararak titreşim yaratır ve azar azar tanelerin değirmen taşına dökülmesini sağlar.

üaiüa” bir iple üstündeki moconiye bağlıdır. İpin ucunda irice bir taş bulunur. üaiüa’nın deliğe yakınlığı bu taşla dengelenir.

Ayrıca öğütülen unun kalınlığını ayarlamakta kullanılan “Edanâaşe” denen mekanizma, dönen kısmın yüzeydeki taşla arasında kalan mesafeyi ayarlayarak unun istenen irilikte öğütülmesini sağlar. Öğütülen un değirmen taşının etrafını çevreleyen alana dökülür.

 

Karmaûe nçaxi:

Karmaûeşi tudele üale, wari na-oktay nçaxi on. Him iktasi karmaûe kva-ti itken. Hişote karmaûe içalişay.

 

Değirmenin alt kısmında, suyun çevirdiği çarktır. O döndüğünde değirmen taşı da döner ve böylelikle değirmen çalışır.

 

üalati:

Ûiüinaşi didi on. Nçai do ntxiri otoru şeni ixmarinen.

 

ûiüina” nın büyüğüdür. Çay ve fındık taşımak için kullanılır.

 

üoôali:

Petmezi ixenerûaşa urâeni, m3xuli do xurma steri oşüomalepe onwilaxu şeni oşüomalepe oöinaxu koceduman do üoôali te ceçaman. Dişüaşe ixenen. Ozaşe nungvay mara daha mçxu on.

 

Pekmez yapılırken, üzüm, armut yada hurma gibi meyvelerin suyunu çıkarmak için “oöinaxu” denilen tahtadan yapılan araca meyveler konularak, üoôali ile vurulur. üoôali tahtadan yapılır. “Ozaşe”ye benzer fakat daha kalındır.

 

Üremuli:

Eveli lazepeşi oxori, oxomonduli (oxoşüaguri) sva ar daçxuri iyerûu. Üremuli, daçxurişi cindo na-celiben ar üuüari on. Üremulişe öuüali celiberûu do cari hey iciberûu.

Eskiden laz evlerinde zemini toprak olan, hem salon hem de mutfak olarak kullanılan oxomonduli adı verilen bir bölüm olurdu. Oxomondulide bir açık ateş ve açık ateşin üzerinde de üremuli asılırdı. Üremuliye öuüali asılır ve yemek orda pişirilirdi.

 

Üuüari:

Ntxiri wilamûanşa na-var eyinöuşinen ülemape üuüarite moyizden.

Fındık toplanırken erişilemiyen dallar üuüari adı verilen ucu kıvrık ağaç dalıyla çekilir.

 

Üuüma – Üuümina:

Wari otoru şeni, üremulişe üowoberi do kuzinaşi cindo wari oûu3anu şeni ixmarinen. Didi na-onpe üuüma, wulu na-onpe üuümina onan. Baüirişe ixenen.

Su taşımak için, üremuliden asılı olarak ve kuzinanın üzerinde su ısıtmak için kullanılır. Büyük boyu üuüma, küçük boyu üuüminadır. Bakırdan yapılır.

 

Üuzepe – Üoôape:

Eveli üuzepe do koôape dişüaşi do baüirişi iyerûu. Dido-muşi, dişüaşi ixmarûey. Üoôa, oşüomalepe öuüalişe sağanişa cedu şeni ixmarinen.

Eskiden kaşık ve kepçeler tahtadan ve bakırdan olurdu. Daha çok tahtadan olanlar kullanılırdı. Üoôa yemekleri öuüaliden tabağa aktarmak için kullanılır.

 

Mosaüali:

Méxuli do oşkuri steri oşkomalepe owilu şeni ixmarinen. Na-var eyinöuşinen ülemapeşa mosaüalite eyunöişinen do iwilen. Mbelaşe vana mosaşe ar torba na-uğun gunâe ar biga on.

Armut ve elma gibi yemişleri toplarken uzanılmayacak kadar uzaktaki dallardaki meyveler mosaüali yardımıyla toplanır. Ucunda bezden bir torba ya da bir ağ bulunan uzunca bir sopadır.

 

Muxlamaşi ûağani:

Muxlama ikumûanşa ixmarinen tağanepe onan. Baüirişe ixenen.

Muxlama yapılırken kullanılan tavalardır. Bakırdan yapılır.

 

Ndula:

Leûaşe na-ixenen üvanwa on.

Topraktan yapılan testidir.

 

Oöinaxu:

Petmezi oxenu şeni, urâeni, m3xuli do xurma steri oşüomalepe na-inwilaxen sva on. Dişüaşe ixenen.

 

Pekmez yapmak için, üzüm, armut ve xurma gibi meyvelerin suyunu çıkarmak için konduğu tahtadan araçtır.

 

Onçaxule:

Dolonçaxaşe steri mca onçaxu şeni ixmarinen. Leûaşe na-ixenen dergi ar xiûi uğun. Himute oxinüanen do inçaxen. Ôici muşi demeûulate moyiüoren do mca gale var niyoren. Ar doloni ora na-oüiğen mca  dolvobaman do nçaxuman. Haşote mcaşi cindo yaği iyen do yaği eyiöopasi-ti tani kodoskudun.

Dolonöaxaşe  ile aynı işlevi görür. Bunda küp kulpundan tutularak ileri geri çalkalanır. Ağız kısmına eritilmiş balmumu içine batırılarak sertleştirilen ve adına Demeûula denen kalınca bir bez bağlanır. Bir hafta süreyle biriktirilen süt konur ve çalkalanır. Böylece sütün yüzeyinde yağ birikir, yağ alındığında ise geriye ayran kalır.

 

Onéore /  Onéiru:

Dişkaşe do naylonişi mosaşe ixenen, mçveri onéoru şeni ixmarinen.

Tahta ve plastik bir ağdan yapılır, un elemek için kullanılan elektir.

 

Onwore:

Baüirişe ixenen do üaüaloni oşkomalepe onworu şeni ixmarinen.

Bakırdan yapılır ve taneli yiyecekleri süzmek için kullanılan süzgeçtir.

 

Onwure:

Ntxiri do urâeni steri oşkomalepe owilu şeni ixmarinen. Ncaşi éeplate işven.

Fındık ve üzüm gibi yemişleri toplamak için kullanılır. Ağaç kabuğundan örülür.

 

Ozaşe:

Lu-zeri ikumûanşa na-iciben lu ozaşete izliôen. Dişkaşe ixenen. Xiûi muşişe diüaçen do öuüali na-iciben lu vrosi dizliôen.

Lu zeri pişirilirken öuüalide pişen lahana, ozaşe ile iyice ezilir. Tahtadan yapılır.

 

Ozumaşe:

Ntxiri, nezi, lazuûi steri üaüaloni oşkomalepe ozumu şeni ixmarinen.

Fındık, ceviz, mısır gibi taneli tahılları ölçmek için kullanılır.

 

Parçina:

Baüirişe na-ixenen üvanwa on. Puci onövalu şeni-ti ixmarinen.

Bir çeşit bakır sürahidir. Süt sağmak için de kullanılır.

 

Sağani:

Cari na-işkomen baüirişi angepe on.

Yemek yenen bakır kaptır.

 

Sağra:

Cari oşolu şeni ixmarinen. Baüirişe ixenen. 

Ekmek yoğrulan bakır teknedir.

 

Sicaşi Tepsi:

Baklava do Paponi şeni ixmarinen. Cur xiûi uğun. öanda ora noğamisaşi oxorişe sicaşa baklava na-iğen tepsi on.

Baklava ve Paponi için kullanılır. Normal baklava tepsisinden farkı iki ucunda bulunan tutacaklarıdır. Bu tepsinin özelliği düğünlerde kız evinden enişteye götürülen baklavanın tepsisi oluşudur.

 

Sini:

Üulinaşi cindo sini goidven, üulepe dixunen do cari işüomen.

Üulina ( küçük arkalıksız iskemle) üzerine konulan Sini yemek masası olarak kullanılır. Etrafına üuliler (iskemleler) dizilerek oturulur.

 

Siviöi Luşi fide dvorgamûanşa siviçi´te leûa dolonöoruman do hişote dvolorgaman.

Karalahana fidesi dikmek için siviç´i ile toprakta delik açılır ve fide içine dikilir.

Tencere: Oşkomalepe eveli baüiri tencerepete iciberûu.

Yemekler eskiden bakır tencerelerde pişirilirdi.

 

Ûepuri:

Ûepuri -ti sini steri cari oşüomu do arti  maüarina oşüoru şeni ixmarinen. Dişüaşe ixenen.

Ûepuri de sini gibi yemek yemek için kullanılır. Aynı zamanda makarna kesmek için de kullanılır. Tahtadan yapılır.

 

Ûiüina:

Nçai do ntxiri otoru şeni ixmarinen. Noğaşa gzalineri na cilerûu orape oxorzalepe na-iyindrey dorûun mutxanepe opuûeşa ûiüinate eşkiğamûey.

Sırtta taşınan bir çeşit sepet. Çay, fındık taşıma işlerinde kullanılır. Çarşıya yürüyerek inilen dönemlerde kadınlar satın aldıkları şeyleri bu sepetlerle köye çıkarırlardı.

 

Lazuri Oşüomale Xaçka - Laz Yemek Kültürü

Lazona süidala cadaxi var on. Möima dido möiy do möima orape-ti oçalişu zade çetini on. İri oxori nçai ikuman. Hamuşe cenöareri klimuman. Nçaişe made ntxiri do  lazuûi-ti ikuman. Na-şüomanen şuüu lobca, balucaği, feli, lu do msuûolya steri oşüomalepe-ti xaşüuman.

Eveli, bere borûişa iri wana Lazonaşa bulurûi. Nandidi-şüimi kaûa çumanişi minci domiûağanamûu. Ôaôu-şüimi buûucepe uyonurûu do dido toprepe-ti komiğurûey.  İri öumanişi minci do topri bimxorûi. Bere borûi mara ma-ti nçai pwilare ya do kocebguturûi. Ar wulu ûiüina domiyindrey dorûun do ma-ti hini şüala nçai owiluşa bulurûi. Ma bibirûi, naüu zori dulya na-orûu himora var mişüurûu. Oxorzalepe hem oxori hemi-ti livadi içalişamûey.

İri oxori ar-cur puci uyonurûey. Pucişe, oxori oşüomu do améika-ti noğa gamaçu şeni minci, puciyaği do tani ikumûey.

Ar doloni ora na-inövalen mca oüiğaman do minci ikuman. Minci cur tevuli iyen. Mcaşe na-ixenen ar doloni ora oüiğen do iciben. İcibasi mca niüvaten. Himora ar mbelaşi ûorbate nworuman do wari vrosi nwordaşa naşüuman. Hişote minci iyen. Ar-ti tanite minci ixenen. Na-oüiğey mca onçaxulete nçaxuman do eyulun yaği gamaüatuman. Yaği eyiöopasi na doskudun tani iyen. Tani celanöxveri işüomen do işven-ti. Minci oxenu şeni tani-ti mca steri iciben do xolo niüvaten. Mbelaşi ar ûorbate nworuman do himu-ti wordaşa naşüuman. Tanişi minci iyen. Cur tevuli mincişi cur tevuli tağaneri iyen.

Huy iri oxori puci var uyonunan. Pucepeşi xorwişe made, daha dido mca-muşi ixmaraman. Xorwite na-ixenen oşüomalepe dido var uğunan. Lazuri oşüomalepe, dido oşüomale na-var iâin orapeşe doskudu. Eveli mdiüa do lazuûi var iâirûuşa ntxirişi 3epla karmaûe mkumûey do cari na-ikumûey nandidi-şüimi miwu dorûun.

Oxorzalepe livadepe dido zori na-uğunan şeni lazuri oşüomalepe evedi do cadaxi na-ixaziren steri on. Tanura ora eyiselaman do var tanuşa, limxonape evre var iyuşa, tipi do limxona oşüoruşa isinaşa ulvan. Limxona şüoruman do ar beûi enöili dikuman. Him enöili üaôulate oxorişa moğaman. Mulurûanşa, çumaneri carişi  mçveri omku şeni karmaûeşa ulvan do mçveri domkuman. Oxorişa moxtasi cari doşoluman do nuayşa ar sva naşüuman. Dişüa üvatuman do daçxuri ogzaman. Pucişa mendulvan do oşüomu şeni muturenpe meçaman do növaluman. Ukaçxe-ti öumanişi cari doxaziraman. Cari şuüule livadişa ulvan. Limcişa içalişaman. Nçai wilumûanşa ûrağudaman, lazuri birabape iûunan. Meleni raüanepe na-içalişamanpeşa gamiyoxaman do ibinan. Nçai owilu şeni na-ilen livadepe oxorişa zade mendra onan. Yemaneri cari-ti ulurûanşa mendiğaman. Dolumcusi na-wiley nçai alimyerişa üalatepete toruman do gamaçaman. Ukaçxe oxorişa mulvan do evedi evedi limcişi cari doxaziraman. Dido na-içalişaman şeni carepe-ti evedi do cadaxi na-ixenen steri onan.

Eveli lazepeşi oxori, oxomonduli sva daçxuri iyerûu do cindo üremuli kowaburûu. Üremulişe öuüali celvobamûey do oşüomale hey cibumûey. Furuni na-iövasen carepe-ti grestate öumûey. Uüaçxe kuzinape kogamaxtu do huy himute hem cari iöven do hem ti oşüomalepe iciben.

Noderi / meci, bayrami do öanda orape dido mskva carepe xaziramûey. Eveli noderi orape iri, noderi/ mecişa mskva carepe oşüomu şeni ulurûey. Noderi /meci ora iri kartikarti nuşvelay do dulyape hişote daha evedi içoderûu. Mskva carepe oyişüomerûu, iûrağuderûu, ixoronerûu. Huy noderi/ mecepe-ti va doskudu. İri duyla muşi xvala ikuy. Öandape-ti oxori var ikuman, noğa saloni ikuman. Bayramepe xvala baklavepe, paponi/ bureğepe, xavlape xolo ixenen.

Öanda orape tepsepete dido baklavepe, paponi/ bureğepe, xurinape ikumûey. Lu doüoramûey. İri naüu üoruna kore3xumûu. Huy nanaşkimi munde-ti lu üoreri ikumûaşa, naüu üoru-na kore3xuy. Ar-ti üaplama öanda ora na-ixenen oşüomalepeşi orûu. Xorwişe-ti ixenerûu do kormeşe-ti ixenerûu. Daha dido xorwişe ikumûey. öanda ora sica şeni do xarüepe-ti gurtu şeni şeçerleme ikumûey. Mskva iâirasen ya do möita karûalepe gvoüoramûey. Şeçerleme dido üevi iyen. Kfate ûaxuman do hişote işüomen. ôeya sicaşi üirbepe naüu üaôeûi uğun ya do hişo iüumûesi va mişüun.

Bayrami orape, xavlape ixenen. Xavla şeçerişe, toprişe, petmezişe do mcaşe ixenen. Bayramişe ar seri ogine xavlape doxaziraman. Xolo lu-ti doüoruman. Baklava do paponi/ bureği ikuman. Üurbani Bayrami orape makfali cibuman do yaluği melaüoruman. Hişote bayrami na-moxtasen berepe meçaman. Bayrami orape iri kuşüun nam oxorişe mu meçanen. Berepe makfali eöopinu şeni nam oxorişa idanen, baklava oşüomu şeni nam oxorişa idanen kuşüunan.

Bgara orape, bgara oxori ar doloni cari var iciben. Himu şeni oxorepeşe carepe moğaman. Nena meçamuşa iri na-moxtasen cari çaman. Ar wana şuüule-ti ğureri şeni cari xaziraman do cari koçaman. Huy-ti xolo hişo on.

Ağani bere diyinasi oâirimuşa na-moxtanenpeşa xaviwi ixazirerûu. Xaviwi yaği üorüoûi on. Puciyaği, guri mçveri, şeçeri do warite ixenen. Teni ora-ti ikuman. Berepe üibri na-var uğun orape üorüoûi çaman. Teni ora ikumûanşa yoxomuşi xaviwi var on yaği üorüoûi iûunan. 

Ar-ti sicape xaviwi uxenamûey. Sica lazona dido üimetli on. Sica şeni dido carepe ixaziren. Sica moxtasi korme ucibaman, xaviwi uxenaman. Ntxirişi éonna / kyume uxenaman. Gunâe éonna / kyumepe ikumûey do sicaşi ali dolvobamûey.

Lazepe loya oşüomalepe zade xazi ikuman. Maüarinaşi, ceöveşi / mafuşi / éilexûaşi  cindo şeçeri goyobğaman do hişote şüomaman. Öanda orape pilavişi cindo baklava goyoduman do hişo gurtaman.

Lazepe oxori-nişişa mi-ti moxtasen cari uxaziraman. Eveli baba-şüimişi ôaôu, Dere beği Xasani uwumerûey, avla kocelaxedurûu do iri na-elulun celulunpe cari oşüomuşa uyoxamûu. Oxori cari xaziri var orûuko-ti bena-şüimi evedi evedi ar tağaneri ikumûu.

Huy lazuri oşüomalepe eveluri steri var ixaziren. Cari na-var şoluy na-iyindray oxorepe dido on. Mara Lazuri muöo var ğurasen, lazuri oşüomalepe-ti var ğurasen…

 

Yağmurun kimi zaman günlerce aralıksız yağdığı Lazona’da yaşam hiç kolay değildir.

Her aile çay üretimi yapar, bununla geçimlerini sağlarlar. Çayın dışında fındık ve mısır üretimi de yapılır. Kendi ihtiyaçlarını karşılayacak kadar, fasulye, domates, kabak, lahana ve pazı gibi yiyecekler de yetiştirirler.

Çocukken her sene Lazona’ya giderdim. Babaannem her sabah minci tavalardı. Dedemin arıları vardı ve çok balımız olurdu. Her sabah minci ve bal yerdim. Çay toplamak bana oyun gibi gelirdi ve ‘ben de çay toplayacağım’ diye tuttururdum. Küçük bir sepet de bana almışlardı ve ben de onlarla çay toplamaya giderdim. Ben oyun oynardım, o zamanlar çay toplamanın ne kadar zor bir iş olduğunun farkında değildim. Kadınlar hem evde hem de bahçelerde çalışıyorlardı.

Her aile maddi imkânına göre bir-iki inek beslerdi. Kimi aileler sadece evin ihtiyaçlarını karşılayabilirken bir kısmı da çarşıda satılacak kadar minci tereyağı ve ayran yapardı.

Bir hafta boyunca sağılan sütler biriktirilir ve minci yapılırdı. Minci iki çeşit yapılır, sütten ve ayrandan. Sütten yapılan minci bir hafta boyunca biriktirilen süt kaynatılarak yapılır. Pişirildiğinde süt kesilir ve daha sonra bez bir torbaya süzülür. Suyu süzülene kadar bırakılır. Böylece minci yapılmış olur.

Ayrandan yapılan minciyse; biriktirilen süt yayıkta çalkalanır, üzerinde oluşan yağ alındığında geriye ayran kalır. Ayranın içine ekmek doğranarak yenebileceği gibi içilir de. Minci yapmak için ayran da süt gibi pişirilerek kesilmesi sağlanır. Daha sonra aynı yöntemle bez torbaya süzülür. İyice suyu süzülene kadar bekletilir ve ayran mincisi yapılmış olur. Bu iki çeşit mincinin iki farklı şekilde pişirme şekli vardır.

Şimdi her evde inek beslenmiyor. İneklerin etinden çok sütünden yararlanılır. Bu yüzden etten yapılan çok fazla yemek yoktur. Laz yemeklerinde kıtlık zamanlarından, yokluktan kalan yemek çeşitleri de çoktur. Babaannem anlatmıştı, buğday ve mısırın bulunmadığı yokluk zamanlarında fındık kabuklarını değirmende öğütüp ekmek pişirirlermiş.

Kadınlar şafak vakti kalkarlar, gün ağarmadan, otlar sertleşmeden ot kesmeye uzak dağlık yerlere giderler, ot keser büyükçe bir yük hazırlar o yükü sırtlarında eve getirirler. Yolda gelirken ekmek için değirmene uğrar un öğütürler. Eve geldiklerinde ekmek yoğurur mayalanması için bir kenarda bekletirler. Bu arada odun kırar ve ateşi yakarlar. İneğe giderler. İneğin yemini verir, sağarlar. Sonra ekmeği pişirirler ve sabah yemeğini hazırlarlar. Yemekten sonra bahçede çalışmaya giderler. Akşama kadar çalışır çay toplarlar. Çay toplarken lazca şarkılar söylerler. Karşı tepelerde çalışanlara seslenir şakalaşırlar. Öğlen yiyecekleri yemeklerini de yanlarında götürürler. Çünkü çalışmaya gittikleri bahçeler çoğu zaman evlerinin çok uzağındadır. Akşam olunca topladıkları çayı alımevine sepetle sırtlarında taşırlar ve satarlar. Sonra eve gelir ve çabuk çabuk akşam yemeğini hazırlarlar. Kadınlar bahçede çok çalıştıkları için laz yemekleri çabuk ve kolay hazırlanabilen yemeklerdendir.

Eskiden laz evlerinde zemini toprak olan, hem mutfak hem de salon olarak kullanılan ‘oxomonduli’ adını verdikleri bir bölüm olurdu. Oxomondulide ortada bir açık ateş olur, üzerinde üremuli adını verdikleri bir kanca asılı olurdu. Yemekleri üremuliye asılı öuüalide pişirirlerdi. Fırında pişmesi gereken yiyecekleri de grestada pişirirlerdi. Daha sonra kuzinalar çıktı ve şimdi kuzinada hem ekmek, hem de üzerinde yemek pişiriliyor.

İmece, bayram ve düğünlerde çok güzel yemekler hazırlanırdı. Eskiden imecelere insanlar güzel yemek yemek için giderlerdi. İmecelerde herkes birbirine yardım eder işler böylece daha çabuk bitirilirdi. Güzel yemekler yenir, şarkılar söylenir, horonlar oynanırdı. Şimdilerde imeceler de pek kalmadı. Herkes kendi işini tek başına yapıyor. Düğünler de evlerde yapılmıyor, çarşıda salonlarda yapılıyor. Yalnız bayramlarda, baklava, paponi / bureği, xavla hâlâ yapılıyor. 

Düğünlerde tepsilerle baklava, paponi / bureği, xurina yapılır, lahana sarılırdı. Herkes ne kadar sardıysa sayardı. Sanırım kimin daha çabuk sardığını gösterebilmek için minik bir oyundu. Annem hâlâ ne zaman lahana sarsa tek tek sayar. Bir de üaplama düğünlerde yapılan yemeklerdendir. Etten de tavuktan da yapılır. Daha çok etten yapılır. Düğünlerde ayrıca damada ve gelen misafirlere dağıtmak için sicaşi şeçerleme yapılırdı. Güzel ve süslü görünmesi için kırmızı kağıtlara sarılırdı. Şekerleme çok sert olur. Taşla kırılarak yenir. Acaba damadın dişlerinin ne kadar sağlam olduğunu anlamak için mi yaparlardı bilmiyorum. 

Bayramlarda xavla yapılırdı. Xavla şekerden, baldan, pekmezden ve sütten yapılır. Bayramdan bir gece önce xavla hazırlanır. Yine lahana sarılır, baklava, paponi / bureği yapılır. Kurban bayramlarında yumurtalar haşlanır, mendillerin içine bağlanır. Böylece bayramda gelen çocuklara verilir. Bayramlarda herkes hangi evde ne verileceğini bilir. Çocuklar yumurta için hangi eve baklava yemek için hangi eve gideceklerini bilirler. 

Ağıt zamanlarında ölü evinde bir hafta süreyle yemek pişirilmez. Başka evlerden yemekler getirilir. Ses vermeye gelen herkese yemek yedirilir. Bir sene sonra da ölü için yemekler hazırlanır ve yedirilir. Şimdi de aynı gelenek sürdürülmektedir.

Yeni bebek dünyaya geldiği zaman, gelenlere ikram etmek üzere xaviwi hazırlanır. Xaviwi yağdan yapılan muhallebidir. Tereyağı, guri mçveri (ipekle elenmiş mısır unu), şeker ve suyla pişirilir. Başka zaman da bu yemek yapılır ancak o zaman ismi xaviwi değil yaği üorüoûi olur. 

Bir de damatlara xaviwi yapılır. Damat Lazona’da çok kıymetlidir. Damat için çok özel yemekler hazırlanır. Damada tavuk pişirilir, xaviwi, 3onna / kyume yapılır. Uzun 3onna / kyume yapılır damadın boynuna asılırdı. 

Lazlar tatlı yiyecekleri çok severler. Makarnanın, ceöveşi / mafuşi / 3ilexûanın üzerine şeker dökerek yerler. Düğünlerde pilavın üzerine baklava koyarak servis yaparlar. 

Eskiden babamın dedesi, dere beği xasani derlerdi kendisine, evin önünde oturur yoldan inen çıkanları yemek yemeğe çağırırdı. Evde yemek hazır olmasa da büyük babaannem hemen bir tavalama yapardı. Lazlarda misafire yemek hazırlamak çok önemlidir.  

Şimdilerde laz yemekleri eskisi kadar yapılmıyor. Ekmek yoğurmayan, satın alanlar çoğunlukta. Ama Lazca ölmeyeceği gibi Laz yemekleri de ölmeyecek…

Arzu KAL 01.10.2004

Fotoğraflar:Yavuz Yazıcı & İsmail Avcı Bucaklişi (Kremuli Foto: M.B.Beşli)

Teşekkür: Kültürel değerlerine sahip çıkan insanların maalesef hayli azaldığı bu dönemlerde, bu materyalleri evinde özenle saklayan, fotoğraf çekimi için bize izin veren ve hopa'da evine konuk eden Sn.Azmi Koyuncu ve ailesine Teşekkür ederiz.

NOT: Bu yazı ve kullanılan fotoğraflar, yazarın izni olmadan herhangi başka bir internet sitesi, dergi ya da gazete de yayım(n)lanamaz, ya da başka bir sekilde kullanılamaz.

   

 
Copyright © 2002-2024 Lazuri.Com | Telif Hakları saklıdır.