Uyarı:
Bu yazıda Lazca sözcükler için Alboni Font Kullanılmıştır
Windows\Fonts... dizininde Alboni Font olmayanlar karakterleri yanlış
görecektir bunun olmaması için Windows\Fonts dizinine
Alboni Font'u Buradan Download edebilirsiniz..
Ayrıntılı bilgi için LazuriPC
sayfamızı okuyunuz.
Angepe
- Mutfak Eşyaları
|
Çambre:
|
Çxvari, lazuûi,
mdiüa onçxvaru şeni
ixmarinen. Didi kfalepe oûaxinute
çambre ixenen. Çambreşi doloxe mutu nçxvarenan-na kocobğaman
do manganate ceçaman. Hişote inçxvaren.
Darı,
mısır ve buğday gibi tahılları kırıp
ayıklamak için kullanılır. Büyük taşlar oyularak yapılır.
İçine ayıklanacak tahıl konur ve mangana adı verilen
büyük bir tokmakla dövülür. Böylece tahıl ayıklanmış
olur.
|
|
Öuüali: |
Didi na-onpe
mca oüoğu şeni
ixmarinen. Ar-ti cindo muşi na-uğun xiûite
üremulişe celiben
do cari iciben.
İçinde
süt biriktirilir. Ayrıca üremuliye
( açık ateş üzerinde bulunan kanca) asılmak suretiyle içinde
yemek pişirilen bakır kaptır.
|
|
Dreôani
/ Draôani
/ Xangami / Mangali : |
Limxona
do tipi oşüoru
şeni ixmarinen. Dişüaşe
xiûi uğun.
Eğrelti
ve çayır biçmeye yarar. Tahtadan sapı vardır.
|
|
Dergi: |
Leûaşe
ixenen. Doloxemuşi ûuüşi
cedgaman, petmezi işinaxaman. Wulu
na-onpe puciyaği şeni on. ôici
muşi demeûulate
moyiüoren.
Topraktan
yapılmış boy boy küplerdir. İçinde turşu kurulur,
pekmez saklanır. Küçüklerine tereyağı konur. Ağız
kısmı, eritilmiş balmumu içine batırılarak sertleştirilen
ve adına Demeûula
denen kalınca bir bezle bağlanır.
|
|
Dolonçaxaşe: |
Dolonçaxaşe
leûaşe na-ixenen
ar dergi on. Mca onçaxu şeni ixmarinen. Ar doloni ora na-oüiğen
mca dolvobaman do nçaxuman. Cindo muşi, tudele üale
ar mugvala na-uğun ar bigate ticin do titude montxute inçaxen. Haşote
mcaşi cindo yaği iyen do yaği eyiöopasi-ti
tani kodoskudun.
Bir hafta
boyunca öuüalide
biriktirilen süt topraktan yapılan dolonçaxaşenin
içine konur. Üst tarafındaki, ucunda tahta bir daire bulunan çubukla
yukarı aşağı vurularak çalkalanır. Böylece yüzeyde
yağ birikir. Yüzeydeki yağlar alınır, yağ alınınca
kalanı ayran olur.
|
|
Gobi: |
Sicaşi
şeçerleme ikumûanşa
ixmarinen. Şeçerite dido ora oşolu na-diöin
şeni dişüaşi
sağra vrosi on. Vana şeçeri, sağraşi ûanci
eway do oşüomaleşa
unûalay. Hamu-ti zara
on.
Sicaşi
şeçerleme yapılırken özellikle kullanılır. Şekerle
çok uzun süre yoğrulması gerektiği için tahta kap iyidir.
Aksi halde şeker kabın bakırını kaldırır
ve yemeğe karışmış olur. Bu da zararlıdır.
|
|
Gresta:
|
Gresta
büyük taşlar oyularak yapılır. Açık ateşe ters
kapaklanıp kızarana kadar ısıtılır. Daha
sonra grestanın boyutlarına göre küçük boyunda özellikle Kapça
Ceöveri (ûaüimoni
Kapçanın daha sulu kıvamda hazırlanıp Grestada pişirilen
bir çeşidi) yapmak için kullanılır. Orta boyu Möüudi
/ Möüidi / Lazuûi
Cari pişirmek için kullanılır. Büyük boyu ise Kovali /
Mdiüa Cari pişirmek
için uygundur. Yoğrulan Möüudi
/ Möüidi / Lazuûi
Cari veya Kapça Ceöveri
grestaya konur. Üzeri mşüeri
(kumar ağacı) yaprakları ile örtülür. Üzerine köz konarak
bir köşede grestanın ısısıyla pişmeye bırakılır.
Kovali / Mdiüa caride
ise yoğrulan hamur tepsiye konur, tepsi Grestanın içine
oturtulur. Üzerine sac ve sacın üzerine köz konularak Grestanın
kendi ısısıyla pişmeye bırakılır.
|
|
Gudeli:
|
Méxuli,
mbuli do oşkuri steri oşkomalepe owilu
şeni ixmarinen. Tude muşi mwuli
on. Himu şeni ncaşe ciyonamûanşa
soti var ekvağen. Cindo ar xiûi
kuğun.
Armut,
kiraz ve elma gibi yemişleri toplamak için kullanılır.
Alt kısmı sivridir. Bu sebeple ağaçtan indirirken bir yere
takılmaz. Üst tarafında sapı vardır.
|
|
Xenöüeli: |
Balucaği,
lobca, oşkuri, méxuli
steri oşkomalepe owilu
şeni ixmarinen. Sum kuçxe na- uğunti, kuçxe na-var uğun-ti
kon. Cindo muşi ar xiûi
uğun.
Domates,
fasulye, elma, armut gibi yiyecekleri toplamak için kullanılır.
Üç ayaklı olanı da, ayaksız olanı da vardır.
Üstte bir sapı vardır.
|
|
Xeşi
msüibu: |
Lazuûi
omku şeni ixmarinen. Xete ikten.
Mısır öğütmek için kullanılır. El ile çevrilir.
|
|
Xiûoni
ûağani: |
Didi na-onpe
ûaüimoni
Kapça oûağanu
şeni ixmarinen. Wulu
na-onpe Minci, Muxlama oûağanu
şeni ixmarienen.
Büyük
boyları Ûaüimoni
Kapça için, küçük boyları Minci ve Muxlama gibi tavalamalar için
kullanılır.
|
|
Karmaûe
/ Msüibu: |
Lazuûi
omku şeni ixmarinen. Warite
ikten.
Mısır öğütmek için kullanılır. Suyla
döner. ”Yarım metre genişliğindeki bir arkla derenin suyu
oluğa (ğurni) kadar gelir. Oluk bir bayır üzerine kuruludur.
Uzunlukları değişmekle birlikte beş metrenin altında
değildir çoğunlukla. İç çapları kırk santim kadar
olabilir. Suyun çıktığı noktada beş santim çapında
yuvarlak “sôina” denen
odundan yapılmış bir huni bulunur. Yukarıdan basınç
yapan su “sôina”da
sıkışarak daha güçlü bir basınçla çarka çarpar ve
çarkı hızla döndürür. Çarkın ortasından değirmeninin
içine uzanan demir ya da ahşap direğin ucunda işte o öğütücü
taş vardır. Değirmen taşı (Karmaûe
kva) adı verilen bu taşın çapı yarım metre kadardır.
Altında yine düz ve yuvarlak sabit bir taş bulunur ki mısır
taneleri bu iki taşın arasında sıkışarak
öğütülür ve un dışarı atılır.
Değirmen taşı on santimlik bir kalınlıktan
sonra dairesel yapısı bozulmadan daralır ve yaklaşık
on santime kadar incelir. En tepede mısırın döküldüğü
delik yer alır.
“Moconi” ya da “maydoni” adı verilen, mısırın
aniden dökülmesini engelleyecek şekilde piramit gibi aşağıya
doğru daralan ahşap kap tam değirmen taşının
üzerinde yer alır. Mısır buraya dökülür. Piramidin daraldığı
alt noktada “üaiüa”
adı verilen, kayığa benzeyen, otuz santim uzunluğunda,
on santim genişliğinde, uç kısmı değirmen taşı
genişliği kadar daralan üstü açık ahşap bir kutu vardır.
“üaiüa”nın
ucu tanelerin biranda dökülmesini engelleyecek şekilde hafif yukarıya
kalkıktır. Taşa dökülecek taneler burada birikir. “üaiüa”ya
bağlı olan ve dönen taşa değen “ûoüûoüoro”
taşın hareketini buraya aktararak titreşim yaratır
ve azar azar tanelerin değirmen taşına dökülmesini sağlar.
“üaiüa”
bir iple üstündeki moconiye bağlıdır. İpin ucunda
irice bir taş bulunur. üaiüa’nın
deliğe yakınlığı bu taşla dengelenir.
Ayrıca öğütülen unun kalınlığını
ayarlamakta kullanılan “Edanâaşe”
denen mekanizma, dönen kısmın yüzeydeki taşla arasında
kalan mesafeyi ayarlayarak unun istenen irilikte öğütülmesini sağlar.
Öğütülen
un değirmen taşının etrafını çevreleyen
alana dökülür.
|
|
Karmaûe
nçaxi: |
Karmaûeşi
tudele üale, wari
na-oktay nçaxi on. Him iktasi karmaûe
kva-ti itken. Hişote karmaûe
içalişay.
Değirmenin alt kısmında, suyun çevirdiği çarktır.
O döndüğünde değirmen taşı da döner ve böylelikle değirmen
çalışır.
|
|
üalati: |
Ûiüinaşi
didi on. Nçai do ntxiri otoru şeni ixmarinen.
“ûiüina”
nın büyüğüdür. Çay ve fındık taşımak için
kullanılır.
|
|
üoôali: |
Petmezi
ixenerûaşa urâeni,
m3xuli do xurma steri oşüomalepe
onwilaxu şeni oşüomalepe
oöinaxu koceduman do
üoôali
te ceçaman. Dişüaşe
ixenen. Ozaşe nungvay mara daha mçxu on.
Pekmez
yapılırken, üzüm, armut yada hurma gibi meyvelerin suyunu çıkarmak
için “oöinaxu” denilen
tahtadan yapılan araca meyveler konularak, üoôali
ile vurulur. üoôali
tahtadan yapılır. “Ozaşe”ye benzer fakat daha kalındır.
|
|
Üremuli: |
Eveli lazepeşi
oxori, oxomonduli (oxoşüaguri)
sva ar daçxuri iyerûu.
Üremuli, daçxurişi
cindo na-celiben ar üuüari
on. Üremulişe öuüali
celiberûu do cari hey
iciberûu.
Eskiden
laz evlerinde zemini toprak olan, hem salon hem de mutfak olarak kullanılan
oxomonduli adı verilen bir bölüm olurdu. Oxomondulide bir açık
ateş ve açık ateşin üzerinde de üremuli
asılırdı. Üremuliye
öuüali
asılır ve yemek orda pişirilirdi.
|
|
Üuüari: |
Ntxiri wilamûanşa
na-var eyinöuşinen
ülemape üuüarite
moyizden.
Fındık
toplanırken erişilemiyen dallar üuüari
adı verilen ucu kıvrık ağaç dalıyla çekilir.
|
|
Üuüma
– Üuümina: |
Wari
otoru şeni, üremulişe
üowoberi
do kuzinaşi cindo wari
oûu3anu şeni ixmarinen.
Didi na-onpe üuüma,
wulu na-onpe üuümina
onan. Baüirişe
ixenen.
Su taşımak
için, üremuliden asılı
olarak ve kuzinanın üzerinde su ısıtmak için kullanılır.
Büyük boyu üuüma,
küçük boyu üuüminadır.
Bakırdan yapılır.
|
|
Üuzepe
– Üoôape: |
Eveli üuzepe
do koôape dişüaşi
do baüirişi iyerûu.
Dido-muşi, dişüaşi
ixmarûey. Üoôa,
oşüomalepe öuüalişe
sağanişa cedu şeni ixmarinen.
Eskiden
kaşık ve kepçeler tahtadan ve bakırdan olurdu. Daha çok
tahtadan olanlar kullanılırdı. Üoôa
yemekleri öuüaliden
tabağa aktarmak için kullanılır.
|
|
Mosaüali: |
Méxuli
do oşkuri steri oşkomalepe owilu
şeni ixmarinen. Na-var eyinöuşinen
ülemapeşa mosaüalite
eyunöişinen do
iwilen. Mbelaşe vana
mosaşe ar torba na-uğun gunâe
ar biga on.
Armut
ve elma gibi yemişleri toplarken uzanılmayacak kadar uzaktaki
dallardaki meyveler mosaüali
yardımıyla toplanır. Ucunda bezden bir torba ya da bir
ağ bulunan uzunca bir sopadır.
|
|
Muxlamaşi
ûağani: |
Muxlama ikumûanşa
ixmarinen tağanepe onan. Baüirişe
ixenen.
Muxlama
yapılırken kullanılan tavalardır. Bakırdan yapılır.
|
|
Ndula: |
Leûaşe
na-ixenen üvanwa
on.
Topraktan
yapılan testidir.
|
|
Oöinaxu: |
Petmezi
oxenu şeni, urâeni,
m3xuli do xurma steri oşüomalepe
na-inwilaxen sva on. Dişüaşe
ixenen.
Pekmez yapmak için, üzüm, armut ve xurma gibi meyvelerin
suyunu çıkarmak için konduğu tahtadan araçtır.
|
|
Onçaxule: |
Dolonçaxaşe
steri mca onçaxu şeni ixmarinen. Leûaşe
na-ixenen dergi ar xiûi
uğun. Himute oxinüanen
do inçaxen. Ôici muşi
demeûulate moyiüoren
do mca gale var niyoren. Ar doloni ora na-oüiğen
mca dolvobaman do nçaxuman. Haşote mcaşi cindo yaği
iyen do yaği eyiöopasi-ti
tani kodoskudun.
Dolonöaxaşe
ile aynı işlevi görür. Bunda küp kulpundan tutularak ileri geri
çalkalanır. Ağız kısmına eritilmiş balmumu
içine batırılarak sertleştirilen ve adına Demeûula
denen kalınca bir bez bağlanır. Bir hafta süreyle biriktirilen
süt konur ve çalkalanır. Böylece sütün yüzeyinde yağ birikir,
yağ alındığında ise geriye ayran kalır.
|
|
Onéore
/ Onéiru: |
Dişkaşe
do naylonişi mosaşe ixenen, mçveri onéoru
şeni ixmarinen.
Tahta
ve plastik bir ağdan yapılır, un elemek için kullanılan
elektir.
|
|
Onwore: |
Baüirişe
ixenen do üaüaloni
oşkomalepe onworu şeni
ixmarinen.
Bakırdan
yapılır ve taneli yiyecekleri süzmek için kullanılan süzgeçtir.
|
|
Onwure: |
Ntxiri do
urâeni steri oşkomalepe
owilu şeni ixmarinen.
Ncaşi éeplate
işven.
Fındık
ve üzüm gibi yemişleri toplamak için kullanılır. Ağaç
kabuğundan örülür.
|
|
Ozaşe: |
Lu-zeri ikumûanşa
na-iciben lu ozaşete izliôen.
Dişkaşe ixenen. Xiûi
muşişe diüaçen
do öuüali
na-iciben lu vrosi dizliôen.
Lu zeri
pişirilirken öuüalide
pişen lahana, ozaşe ile iyice ezilir. Tahtadan yapılır.
|
|
Ozumaşe: |
Ntxiri, nezi,
lazuûi steri üaüaloni
oşkomalepe ozumu şeni ixmarinen.
Fındık,
ceviz, mısır gibi taneli tahılları ölçmek için kullanılır.
|
|
Parçina: |
Baüirişe
na-ixenen üvanwa
on. Puci onövalu şeni-ti
ixmarinen.
Bir çeşit
bakır sürahidir. Süt sağmak için de kullanılır.
|
|
Sağani: |
Cari na-işkomen
baüirişi angepe
on.
Yemek
yenen bakır kaptır.
|
|
Sağra: |
Cari oşolu
şeni ixmarinen. Baüirişe
ixenen.
Ekmek
yoğrulan bakır teknedir.
|
|
Sicaşi
Tepsi: |
Baklava do
Paponi şeni ixmarinen. Cur xiûi
uğun. öanda ora
noğamisaşi oxorişe sicaşa baklava na-iğen tepsi
on.
Baklava
ve Paponi için kullanılır. Normal baklava tepsisinden farkı
iki ucunda bulunan tutacaklarıdır. Bu tepsinin özelliği
düğünlerde kız evinden enişteye götürülen baklavanın
tepsisi oluşudur.
|
|
Sini: |
Üulinaşi
cindo sini goidven, üulepe
dixunen do cari işüomen.
Üulina (
küçük arkalıksız iskemle) üzerine konulan Sini yemek masası
olarak kullanılır. Etrafına üuliler
(iskemleler) dizilerek oturulur.
|
|
Siviöi |
Luşi fide dvorgamûanşa
siviçi´te leûa dolonöoruman
do hişote dvolorgaman.
Karalahana fidesi dikmek için siviç´i
ile toprakta delik açılır ve fide içine dikilir.
|
|
Tencere: |
Oşkomalepe
eveli baüiri tencerepete
iciberûu.
Yemekler
eskiden bakır tencerelerde pişirilirdi.
|
|
Ûepuri: |
Ûepuri
-ti sini steri cari oşüomu
do arti maüarina
oşüoru şeni
ixmarinen. Dişüaşe
ixenen.
Ûepuri
de sini gibi yemek yemek için kullanılır. Aynı zamanda
makarna kesmek için de kullanılır. Tahtadan yapılır.
|
|
Ûiüina: |
Nçai do ntxiri
otoru şeni ixmarinen. Noğaşa gzalineri na cilerûu
orape oxorzalepe na-iyindrey dorûun
mutxanepe opuûeşa
ûiüinate
eşkiğamûey.
Sırtta
taşınan bir çeşit sepet. Çay, fındık taşıma
işlerinde kullanılır. Çarşıya yürüyerek inilen
dönemlerde kadınlar satın aldıkları şeyleri bu
sepetlerle köye çıkarırlardı.
|
|
|
|
Lazuri
Oşüomale
Xaçka - Laz Yemek Kültürü
Lazona süidala
cadaxi var on. Möima dido möiy do möima orape-ti oçalişu zade çetini
on. İri oxori nçai ikuman. Hamuşe cenöareri klimuman. Nçaişe
made ntxiri do lazuûi-ti ikuman. Na-şüomanen şuüu lobca,
balucaği, feli, lu do msuûolya steri oşüomalepe-ti xaşüuman.
Eveli, bere borûişa
iri wana Lazonaşa bulurûi.
Nandidi-şüimi kaûa
çumanişi minci domiûağanamûu.
Ôaôu-şüimi
buûucepe uyonurûu
do dido toprepe-ti komiğurûey.
İri öumanişi minci
do topri bimxorûi. Bere borûi
mara ma-ti nçai pwilare ya do kocebguturûi.
Ar wulu ûiüina
domiyindrey dorûun do ma-ti
hini şüala nçai owiluşa
bulurûi. Ma bibirûi,
naüu zori dulya na-orûu
himora var mişüurûu.
Oxorzalepe hem oxori hemi-ti livadi içalişamûey.
İri oxori
ar-cur puci uyonurûey. Pucişe,
oxori oşüomu do améika-ti
noğa gamaçu şeni minci, puciyaği do tani ikumûey.
Ar doloni ora na-inövalen
mca oüiğaman do minci ikuman. Minci cur tevuli iyen. Mcaşe na-ixenen
ar doloni ora oüiğen do iciben. İcibasi mca niüvaten. Himora ar
mbelaşi ûorbate nworuman do wari vrosi nwordaşa naşüuman.
Hişote minci iyen. Ar-ti tanite minci ixenen. Na-oüiğey mca onçaxulete
nçaxuman do eyulun yaği gamaüatuman. Yaği eyiöopasi na doskudun
tani iyen. Tani celanöxveri işüomen do işven-ti. Minci oxenu şeni
tani-ti mca steri iciben do xolo niüvaten. Mbelaşi ar ûorbate nworuman
do himu-ti wordaşa naşüuman. Tanişi minci iyen. Cur tevuli
mincişi cur tevuli tağaneri iyen.
Huy iri oxori puci
var uyonunan. Pucepeşi xorwişe made, daha dido mca-muşi ixmaraman.
Xorwite na-ixenen oşüomalepe dido var uğunan. Lazuri oşüomalepe,
dido oşüomale na-var iâin orapeşe doskudu. Eveli mdiüa do lazuûi
var iâirûuşa ntxirişi 3epla karmaûe mkumûey do cari na-ikumûey
nandidi-şüimi miwu dorûun.
Oxorzalepe livadepe
dido zori na-uğunan şeni lazuri oşüomalepe evedi do cadaxi na-ixaziren
steri on. Tanura ora eyiselaman do var tanuşa, limxonape evre var iyuşa,
tipi do limxona oşüoruşa isinaşa ulvan. Limxona şüoruman
do ar beûi enöili dikuman. Him enöili üaôulate oxorişa moğaman.
Mulurûanşa, çumaneri carişi mçveri omku şeni karmaûeşa
ulvan do mçveri domkuman. Oxorişa moxtasi cari doşoluman do nuayşa
ar sva naşüuman. Dişüa üvatuman do daçxuri ogzaman. Pucişa
mendulvan do oşüomu şeni muturenpe meçaman do növaluman. Ukaçxe-ti
öumanişi cari doxaziraman. Cari şuüule livadişa ulvan. Limcişa
içalişaman. Nçai wilumûanşa ûrağudaman, lazuri birabape iûunan.
Meleni raüanepe na-içalişamanpeşa gamiyoxaman do ibinan. Nçai owilu
şeni na-ilen livadepe oxorişa zade mendra onan. Yemaneri cari-ti ulurûanşa
mendiğaman. Dolumcusi na-wiley nçai alimyerişa üalatepete toruman
do gamaçaman. Ukaçxe oxorişa mulvan do evedi evedi limcişi cari doxaziraman.
Dido na-içalişaman şeni carepe-ti evedi do cadaxi na-ixenen steri
onan.
Eveli lazepeşi
oxori, oxomonduli sva daçxuri iyerûu
do cindo üremuli kowaburûu.
Üremulişe öuüali
celvobamûey do oşüomale
hey cibumûey. Furuni na-iövasen
carepe-ti grestate öumûey.
Uüaçxe kuzinape kogamaxtu
do huy himute hem cari iöven
do hem ti oşüomalepe
iciben.
Noderi / meci,
bayrami do öanda orape dido
mskva carepe xaziramûey.
Eveli noderi orape iri, noderi/ mecişa mskva carepe oşüomu
şeni ulurûey. Noderi
/meci ora iri kartikarti nuşvelay do dulyape hişote daha evedi içoderûu.
Mskva carepe oyişüomerûu,
iûrağuderûu,
ixoronerûu. Huy noderi/ mecepe-ti
va doskudu. İri duyla muşi xvala ikuy. Öandape-ti
oxori var ikuman, noğa saloni ikuman. Bayramepe xvala baklavepe, paponi/
bureğepe, xavlape xolo ixenen.
Öanda
orape tepsepete dido baklavepe, paponi/ bureğepe, xurinape ikumûey.
Lu doüoramûey.
İri naüu üoruna
kore3xumûu. Huy nanaşkimi
munde-ti lu üoreri ikumûaşa,
naüu üoru-na
kore3xuy. Ar-ti üaplama öanda
ora na-ixenen oşüomalepeşi
orûu. Xorwişe-ti
ixenerûu do kormeşe-ti
ixenerûu. Daha dido xorwişe
ikumûey. öanda
ora sica şeni do xarüepe-ti
gurtu şeni şeçerleme ikumûey.
Mskva iâirasen ya do möita
karûalepe gvoüoramûey.
Şeçerleme dido üevi iyen.
Kfate ûaxuman do hişote
işüomen. ôeya
sicaşi üirbepe naüu
üaôeûi
uğun ya do hişo iüumûesi
va mişüun.
Bayrami orape,
xavlape ixenen. Xavla şeçerişe, toprişe, petmezişe do mcaşe
ixenen. Bayramişe ar seri ogine xavlape doxaziraman. Xolo lu-ti doüoruman.
Baklava do paponi/ bureği ikuman. Üurbani
Bayrami orape makfali cibuman do yaluği melaüoruman.
Hişote bayrami na-moxtasen berepe meçaman. Bayrami orape iri kuşüun
nam oxorişe mu meçanen. Berepe makfali eöopinu
şeni nam oxorişa idanen, baklava oşüomu
şeni nam oxorişa idanen kuşüunan.
Bgara orape, bgara
oxori ar doloni cari var iciben. Himu şeni oxorepeşe carepe moğaman.
Nena meçamuşa iri na-moxtasen cari çaman. Ar wana şuüule-ti ğureri
şeni cari xaziraman do cari koçaman. Huy-ti xolo hişo on.
Ağani bere
diyinasi oâirimuşa na-moxtanenpeşa xaviwi ixazirerûu. Xaviwi yaği
üorüoûi on. Puciyaği, guri mçveri, şeçeri do warite ixenen. Teni
ora-ti ikuman. Berepe üibri na-var uğun orape üorüoûi çaman. Teni ora
ikumûanşa yoxomuşi xaviwi var on yaği üorüoûi iûunan.
Ar-ti sicape xaviwi
uxenamûey. Sica lazona dido
üimetli on. Sica şeni
dido carepe ixaziren. Sica moxtasi korme ucibaman, xaviwi
uxenaman. Ntxirişi éonna
/ kyume uxenaman. Gunâe éonna
/ kyumepe ikumûey do sicaşi
ali dolvobamûey.
Lazepe loya oşüomalepe
zade xazi ikuman. Maüarinaşi,
ceöveşi / mafuşi
/ éilexûaşi
cindo şeçeri goyobğaman do hişote şüomaman.
Öanda orape pilavişi
cindo baklava goyoduman do hişo gurtaman.
Lazepe oxori-nişişa
mi-ti moxtasen cari uxaziraman. Eveli baba-şüimişi ôaôu, Dere beği
Xasani uwumerûey, avla kocelaxedurûu do iri na-elulun celulunpe cari oşüomuşa
uyoxamûu. Oxori cari xaziri var orûuko-ti bena-şüimi evedi evedi ar
tağaneri ikumûu.
Huy lazuri oşüomalepe
eveluri steri var ixaziren. Cari na-var şoluy na-iyindray oxorepe dido
on. Mara Lazuri muöo var ğurasen,
lazuri oşüomalepe-ti
var ğurasen…
Yağmurun
kimi zaman günlerce aralıksız yağdığı Lazona’da
yaşam hiç kolay değildir.
Her aile çay
üretimi yapar, bununla geçimlerini sağlarlar. Çayın dışında
fındık ve mısır üretimi de yapılır. Kendi ihtiyaçlarını
karşılayacak kadar, fasulye, domates, kabak, lahana ve pazı gibi
yiyecekler de yetiştirirler.
Çocukken her
sene Lazona’ya giderdim. Babaannem her sabah minci tavalardı. Dedemin arıları
vardı ve çok balımız olurdu. Her sabah minci ve bal yerdim. Çay
toplamak bana oyun gibi gelirdi ve ‘ben de çay toplayacağım’ diye
tuttururdum. Küçük bir sepet de bana almışlardı ve ben de onlarla
çay toplamaya giderdim. Ben oyun oynardım, o zamanlar çay toplamanın
ne kadar zor bir iş olduğunun farkında değildim. Kadınlar
hem evde hem de bahçelerde çalışıyorlardı.
Her
aile maddi imkânına göre bir-iki inek beslerdi. Kimi aileler
sadece evin ihtiyaçlarını karşılayabilirken
bir kısmı da çarşıda satılacak kadar minci
tereyağı ve ayran yapardı.
Bir hafta boyunca
sağılan sütler biriktirilir ve minci yapılırdı. Minci
iki çeşit yapılır, sütten ve ayrandan. Sütten yapılan minci
bir hafta boyunca biriktirilen süt kaynatılarak yapılır. Pişirildiğinde
süt kesilir ve daha sonra bez bir torbaya süzülür. Suyu süzülene kadar bırakılır.
Böylece minci yapılmış olur.
Ayrandan yapılan
minciyse; biriktirilen süt yayıkta çalkalanır, üzerinde oluşan
yağ alındığında geriye ayran kalır. Ayranın
içine ekmek doğranarak yenebileceği gibi içilir de. Minci yapmak için
ayran da süt gibi pişirilerek kesilmesi sağlanır. Daha sonra
aynı yöntemle bez torbaya süzülür. İyice suyu süzülene kadar bekletilir
ve ayran mincisi yapılmış olur. Bu iki çeşit mincinin iki
farklı şekilde pişirme şekli vardır.
Şimdi her
evde inek beslenmiyor. İneklerin etinden çok sütünden yararlanılır.
Bu yüzden etten yapılan çok fazla yemek yoktur. Laz yemeklerinde kıtlık
zamanlarından, yokluktan kalan yemek çeşitleri de çoktur. Babaannem
anlatmıştı, buğday ve mısırın bulunmadığı
yokluk zamanlarında fındık kabuklarını değirmende
öğütüp ekmek pişirirlermiş.
Kadınlar
şafak vakti kalkarlar, gün ağarmadan, otlar sertleşmeden ot kesmeye
uzak dağlık yerlere giderler, ot keser büyükçe bir yük hazırlar
o yükü sırtlarında eve getirirler. Yolda gelirken ekmek için değirmene
uğrar un öğütürler. Eve geldiklerinde ekmek yoğurur mayalanması
için bir kenarda bekletirler. Bu arada odun kırar ve ateşi yakarlar.
İneğe giderler. İneğin yemini verir, sağarlar. Sonra
ekmeği pişirirler ve sabah yemeğini hazırlarlar. Yemekten
sonra bahçede çalışmaya giderler. Akşama kadar çalışır
çay toplarlar. Çay toplarken lazca şarkılar söylerler. Karşı
tepelerde çalışanlara seslenir şakalaşırlar. Öğlen
yiyecekleri yemeklerini de yanlarında götürürler. Çünkü çalışmaya
gittikleri bahçeler çoğu zaman evlerinin çok uzağındadır.
Akşam olunca topladıkları çayı alımevine sepetle sırtlarında
taşırlar ve satarlar. Sonra eve gelir ve çabuk çabuk akşam yemeğini
hazırlarlar. Kadınlar bahçede çok çalıştıkları
için laz yemekleri çabuk ve kolay hazırlanabilen yemeklerdendir.
Eskiden laz
evlerinde zemini toprak olan, hem mutfak hem de salon olarak kullanılan
‘oxomonduli’ adını verdikleri bir bölüm olurdu. Oxomondulide ortada
bir açık ateş olur, üzerinde üremuli adını verdikleri bir
kanca asılı olurdu. Yemekleri üremuliye asılı öuüalide
pişirirlerdi. Fırında pişmesi gereken yiyecekleri de grestada
pişirirlerdi. Daha sonra kuzinalar çıktı ve şimdi kuzinada
hem ekmek, hem de üzerinde yemek pişiriliyor.
İmece,
bayram ve düğünlerde çok güzel yemekler hazırlanırdı. Eskiden
imecelere insanlar güzel yemek yemek için giderlerdi. İmecelerde herkes
birbirine yardım eder işler böylece daha çabuk bitirilirdi. Güzel
yemekler yenir, şarkılar söylenir, horonlar oynanırdı. Şimdilerde
imeceler de pek kalmadı. Herkes kendi işini tek başına yapıyor.
Düğünler de evlerde yapılmıyor, çarşıda salonlarda
yapılıyor. Yalnız bayramlarda, baklava, paponi / bureği,
xavla hâlâ yapılıyor.
Düğünlerde
tepsilerle baklava, paponi / bureği, xurina yapılır, lahana sarılırdı.
Herkes ne kadar sardıysa sayardı. Sanırım kimin daha çabuk
sardığını gösterebilmek için minik bir oyundu. Annem hâlâ
ne zaman lahana sarsa tek tek sayar. Bir de üaplama düğünlerde yapılan
yemeklerdendir. Etten de tavuktan da yapılır. Daha çok etten yapılır.
Düğünlerde ayrıca damada ve gelen misafirlere dağıtmak için
sicaşi şeçerleme yapılırdı. Güzel ve süslü görünmesi
için kırmızı kağıtlara sarılırdı. Şekerleme
çok sert olur. Taşla kırılarak yenir. Acaba damadın dişlerinin
ne kadar sağlam olduğunu anlamak için mi yaparlardı bilmiyorum.
Bayramlarda
xavla yapılırdı. Xavla şekerden, baldan, pekmezden ve sütten
yapılır. Bayramdan bir gece önce xavla hazırlanır. Yine
lahana sarılır, baklava, paponi / bureği yapılır. Kurban
bayramlarında yumurtalar haşlanır, mendillerin içine bağlanır.
Böylece bayramda gelen çocuklara verilir. Bayramlarda herkes hangi evde ne verileceğini
bilir. Çocuklar yumurta için hangi eve baklava yemek için hangi eve gideceklerini
bilirler.
Ağıt
zamanlarında ölü evinde bir hafta süreyle yemek pişirilmez. Başka
evlerden yemekler getirilir. Ses vermeye gelen herkese yemek yedirilir. Bir
sene sonra da ölü için yemekler hazırlanır ve yedirilir. Şimdi
de aynı gelenek sürdürülmektedir.
Yeni bebek dünyaya
geldiği zaman, gelenlere ikram etmek üzere xaviwi hazırlanır.
Xaviwi yağdan yapılan muhallebidir. Tereyağı, guri mçveri
(ipekle elenmiş mısır unu), şeker ve suyla pişirilir.
Başka zaman da bu yemek yapılır ancak o zaman ismi xaviwi değil
yaği üorüoûi olur.
Bir de damatlara
xaviwi yapılır. Damat Lazona’da çok kıymetlidir. Damat için
çok özel yemekler hazırlanır. Damada tavuk pişirilir, xaviwi,
3onna / kyume yapılır. Uzun 3onna / kyume yapılır damadın
boynuna asılırdı.
Lazlar tatlı
yiyecekleri çok severler. Makarnanın, ceöveşi / mafuşi / 3ilexûanın
üzerine şeker dökerek yerler. Düğünlerde pilavın üzerine baklava
koyarak servis yaparlar.
Eskiden babamın
dedesi, dere beği xasani derlerdi kendisine, evin önünde oturur
yoldan inen çıkanları yemek yemeğe çağırırdı.
Evde yemek hazır olmasa da büyük babaannem hemen bir tavalama yapardı.
Lazlarda misafire yemek hazırlamak çok önemlidir.
Şimdilerde
laz yemekleri eskisi kadar yapılmıyor. Ekmek yoğurmayan,
satın alanlar çoğunlukta. Ama Lazca ölmeyeceği gibi
Laz yemekleri de ölmeyecek…
Arzu
KAL 01.10.2004
Fotoğraflar:Yavuz
Yazıcı & İsmail Avcı Bucaklişi (Kremuli Foto: M.B.Beşli)
Teşekkür:
Kültürel değerlerine sahip çıkan
insanların maalesef hayli azaldığı bu dönemlerde,
bu materyalleri evinde özenle saklayan, fotoğraf çekimi
için bize izin veren ve hopa'da evine konuk eden Sn.Azmi
Koyuncu ve ailesine Teşekkür ederiz.
NOT:
Bu yazı ve kullanılan fotoğraflar, yazarın izni
olmadan herhangi başka bir internet sitesi, dergi ya da gazete
de yayım(n)lanamaz, ya da başka bir sekilde kullanılamaz.
|