|
|
-
-
TÜRK·YE'DE
ÇAY
-
-
Çay'la
tanışma, İlk Üretim Girişimleri ve Çaykur.
-
-
1600
yıllarda bir içecek olarak çayla tanışan Anadulu
'da çay yetiştirme konusunda ilk girişimi 1888
yılında (Tanzimat Dönemi 'nde) yapılır.
Osmanlı imparatorluğu 'dabatılaşma, ideolojik
fetih olarak adlandırdığımız dönemin
başlangıcı da sayılır Tanzimat. Ticaret
Nazırı Esbaki İsmail Paşa tarafından
Çin 'den (bazı kaynaklara göre Japonya 'dan) getirilen
tohumları Bursa 'da ekilir. Ancak bu girişim başarısızlıkla
sonuçlanır. Ziraat Nezareti (Tarım Bakanlığı)
1846 'da kurulur. Hemen ardından 1958 'de topraklarda özel
mülkiyeti genelleştiren bir arazi kanunu çıkarılır.
1857 tarihli Arazi Kanunnamesi, toprak sistemiyle ilgili ilk
kapsamlı düzenleme sayılıyor. Tımar sipahilerinin
nüfuslarının kırılmasını ve merkezi
büroksanin güçlenmesini hedefleyen düzenleme, beraberinde toprakları
sınırlandırıyor, ilk kez özel mülkiyet hakkını
hukuksallaştırıyor, öncesinde özel mülkiyete
dönüşmüş toprakların durumunu da yasal`laştırıyordu.
-
-
Çay
yetiştirilmesine ilişkin ikinci girişim 1917
yılında, zamanın ' Halkalı Ziraat Mektebi
Alisi ' müderrislerinden botanikçi ve eski Mardin Mensubu Ali
Rıza Erten'in inceleme yapmak üzere Batum ve çevresine
gönderilmesiyle başlar. Bu bölgede çayın da
yetiştiğini gören Ali Rıza Bey, Rize ve civarının
toprak ve iklim özellikleri bakımından bu bölgeyle
benzer olduğuna ve çay yetiştirilebileceğine
dair bir rapor hazırlar. Ali Rıza Bey 'e bu görevi
kimin verdiği bilgisi bu topraklardan hangi gücün çay yetiştirmeye
başladığı konusunda önemli bir veri teşkil
edecekti. Ancak çalıştığımız kaynaklar
kapsamında bu bilgiye rastlamadık.
-
(Cumhuriyetin
ilk yıllarında Doğu Karadeniz bölgesinde yaşanan
ekonomik ve sosyal bunalımlara ve işsizlik dolayısıyla
meydana gelen aşırı göçe çare aranırken
bu rapor dikkate alınmış ve 1924 yılında
407 sayılı kanun çıkarılmıştır.)
-
Batum
ve çevresinde artık istihdam olanağı bulamayan
bölge insanı kentlere doğru göç ederken, Göçü durdurmanın,
azaltmanın bir yolu olarak ekonomik kaynak arayışına
çare olarak çay tarımı ön plana çıkarılıyor
ve ilk aşamalarında güçlü bir sübvansiyonla devlet
tarafından finanse ediliyor. Bir diğer ama daha önemli
neden ise Türkiye 'nin kapitalistleşme sürecinde tarım
alanında atmak zorunda olduğu adımların
geç kalmış olmasıdır. Çaykur'un kurulması
gerçeklerinden birisi olarak da aynı göç olgusu (bu kez
1970'lere uzanan) gösteriliyor. Böylelikle çay fidanı yetiştirme
çalışmaları 6 Şubat 1924 tarihinde TBMM
'de çıkarılan 407 sayılı kanunla Rize ili
ve Borçka kazasında başlıyor. Ne
varki ' halk tarafından ilgi görmeyince ' çalışmalar
durduruluyor. 1933 yılında hükümetin ' Kendi kendine
yetme İlkesi ' benimsenmesi ile çay tarımı yeniden
gündeme getiriliyor. Nihayet 1937-1939 ve 1940 yıllarında
Sovyetler Birliği ' ne bağlı olan Gürcistan '
dan getirilen, toplam 70 tonu bulan çay tohumları ile üretim
yaygınlaştırılmaya çalışılıyor.
Aşağıda günlük kapasiteleri1 ton civarında
ilk çay atölyelerini görüyoruz.
-
1939
- 1946 yılları arasında çalışan Fidanlık
Atölyesi 1942-1946 " Uzunkaya"
1942-1949 "Gündoğdu"
1945 - 1949 "Çayeli"1947 ' ye kadar atölyelerde
işlenen çayla ilgili bazı değerler (Tablo
İlk Üretimler ve Çayın Devlet Tekeline Alınması
Dönemi Tablo:3-Yıllara
Göre Çay Dikim Alanları ve Üretici Sayıları
|
|
|
|
- Yıllar
|
-
Dikim
Alanı(dekar)
|
- Üretici
Sayısı
|
- Yaş
çay alımı (kg)
|
- Kuruçay(kg)
|
1940
ta çıkarılan 3788 sayılı kanun ile çay tarımı
ve üretimi destekleniyor. Bir kararname ile de 30 bin dekar bir alan
çay tarımı için ayrılıp üreticiye Ziraat Bankası
'ndan 5 yıl süreyle faizsiz kredi veriliyor. Bu döneme baktığımızda
çay üretici sayısının 1800 lerden 5000 lere çıkartıldığını
görüyoruz. Bu verilerden 1941 - 1942 yıllarında çay üretici
sayısında göreli bir durgunluk gözleniyor. 4223 sayılı
Çay İnhisarı Kanunu 'ndan çayın devlet tekeli altında
olduğu, bu tekelin Tekel Genel Müdürlüğü 'nce sağlanacağı,
yaş çay yaprağının yetkisi olmayanlar tarafından
üretilmesi, işlenmesi ve satılmasının, Türkiye
'ye sokulmasının yasaklandığına dair hükümler
yer alıyor. 1945 'te ise Çifçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarılır.
İlk Çay Fabrikasının Kurulmasının Ardından.
(İlk çay fabrikası 1947 yılında kuruldu.)
Alt
Tablo : 4- Yıllara Göre Çay Dikim Alanları ve Üretici
Sayıları
|
- 1939
|
-
1.550
|
- 1.824
|
- 815
|
- 181
|
- 1940
|
-
7.343
|
- 5.052
|
- 855
|
- 191
|
- 1941
|
-
8.923
|
- 5.395
|
- 2.700
|
- 600
|
- 1942
|
-
9.812
|
- 5.853
|
- 32.917
|
- 7.001
|
- 1943
|
12.696
|
- 7.588
|
- 68.346
|
- 16.977
|
- 1944
|
15.521
|
- 8.776
|
- 160.240
|
- 30.849
|
- 1945
|
17.823
|
- 9.736
|
- 225.088
|
- 53.945
|
- 1946
|
20.672
|
- 11.092
|
- 382.316
|
- 93.067
|
|
|
|
|
YILLAR
|
Dikim
Alanı (dekar)
|
Üretici
Sayısı
|
Yaş
Çay Alımı
(Ton)
|
Kuru
Çay (Ton)
|
Diş
Alımlar (Ton)
|
Kaynak:
Çaykur |
|
1947
|
25.254 |
11.650 |
411
|
98
|
|
|
1948
|
25.751 |
11.909 |
647
|
150
|
1.059
|
|
1949
|
25.824 |
11.866 |
679
|
159
|
1.336
|
|
1950
|
26.423 |
11.976 |
834
|
208
|
1.744
|
|
1951
|
28.587 |
16.880 |
1.144
|
332
|
2.503
|
|
1952
|
39.114 |
30.962 |
1.877
|
424
|
2.016
|
|
1953
|
49.707 |
34.684 |
2.277
|
513
|
2.763
|
|
1954
|
64.049 |
43.565 |
3.214
|
719
|
2.770
|
|
1955
|
71.842 |
45.342 |
5.438
|
1.191
|
2.450
|
|
1956
|
82.719 |
58.146 |
6.997
|
1.535
|
2.313
|
|
1957
|
102.083 |
58.843 |
10.976
|
2.442
|
3.984
|
|
1958
|
117.079 |
59.076 |
14.365
|
3.351
|
4.156
|
|
1959
|
118.762 |
61.625 |
18.417
|
4.523
|
5.189
|
|
1960
|
134.880 |
63.497 |
25.958
|
5.756
|
3.919
|
|
1961
|
149.518 |
68.188 |
24.222
|
5.663
|
|
|
1962
|
159.447 |
79.133 |
37.540
|
8.644
|
|
|
|
|
|
- Yıllar
|
- Dikim
Alanı(dekar)
|
- Üretici
Sayısı
|
- Yaş
Çay Alımı(Ton)
|
- Kuru Çay(Ton)
|
- Dış Satımlar(Ton)
|
Kendi
kendine yetme ilkesi gerçekleşir. Artık üretim miktarı
tüketimi karşılamanın üzerine çıkarak dünya
pazarlarında kendine bir yer aramaya başlar. 1954 'ten
sonra ticaret sermayesi giderek gelişmiş sanayiye yönelir.
Kapitalizmin bulunduğu evrede sanayi burjuvasının
önünü açabilmek için sanayi lehine müdahale gerkiyor. Ve 1960 sonrası
dönemde iç pazar genişletilmeye başlıyor.
Tablo
: 5- Yıllara göre Çay Dikim Alanları ve Üretici Sayıları
Alt Tablo : 6-Yıllara Göre Çay Alım Miktarları
|
- 1963
|
- 175.352
|
- 85.365
|
- 45.574
|
- 10.892
|
- 143
|
- 1964
|
- 190.281
|
- 91.254
|
- 45.319
|
- 10.555
|
- 1.354
|
- 1965
|
- 196.018
|
- 94.273
|
- 59.620
|
- 13.650
|
- 4.100
|
- 1966
|
- 217.745
|
- 100.780
|
- 101.097
|
- 22.241
|
- 29
|
- 1967
|
- 234.677
|
- 106.466
|
- 100.502
|
- 22.190
|
- 8.622
|
- 1968
|
- 261.205
|
- 117.293
|
- 126.917
|
- 27.751
|
- 7.293
|
- 1969
|
- 273.110
|
- 125.114
|
- 160.141
|
- 34.530
|
- 8.300
|
- 1970
|
- 278.803
|
- 129.620
|
- 153.330
|
- 33.431
|
- 7.863
|
- 1971
|
- 285.513
|
- 135.559
|
- 173.247
|
- 35.842
|
- 26.014
|
- 1972
|
- 361.840
|
- 137.388
|
- 216.718
|
- 40.498
|
- 5.774
|
|
|
|
|
|
- Yıllar
|
- Yaş çay alımı
|
- Kuru çay Miktarı
|
- İç Satışlar
|
- Dış Satışlar
|
istatistik
Kaynak : Çaykur
(miktarlar Ton olarak verilmiştir.)
Devamı»»
|
|
- 1973
|
- 196.196
|
- 43.940
|
- 31.337
|
- 18.744
|
|
- 1974
|
- 202.020
|
- 42.781
|
- 35.586
|
- 11.432
|
|
- 1975
|
- 261.810
|
- 56.464
|
- 46.092
|
- 24
|
|
- 1976
|
- 300.932
|
- 59.881
|
- 45.524
|
- 59
|
|
- 1977
|
- 396.568
|
- 77.430
|
- 55.873
|
- 4.179
|
|
- 1978
|
- 441.182
|
- 86.479
|
- 65.833
|
- 2.161
|
|
- 1979
|
- 555.236
|
- 92.453
|
- 69.461
|
- 6.031
|
|
- 1980
|
- 476.084
|
- 91.788
|
- 85.432
|
- 6.816
|
|
- 1981
|
- 192.298
|
- 42.606
|
- 89.144
|
- 2.249
|
|
- 1982
|
- 303.315
|
- 68.038
|
- 90.293
|
- 373
|
|
- 1983
|
- 436.032
|
- 100.782
|
- 95.984
|
- 588
|
|
- 1984
|
- 569.058
|
- 132.561
|
- 110.668
|
- 555
|
|
|
|
|
|
|
