Uyari: Bu sayfada Lazca sözcükler için "Alboni Font"(yazı karakteri) kullanılmıştır. "Windows \ Fonts" dizininde Alboni Font olmayanlar karakterleri yanlış görecektir. Bunun olmaması için Windows\Fonts dizinine [Alboni Font'u buradan yükleyebilirsiniz]. Ayrıntılı bilgi için Lazuri Font ya da LazuriPC sayfamızı okuyunuz.

TANRILAR ve TANRILARLA İLGİLİ HATIRLANANLAR

Esat SARI

ĞORMOTİ: Tanrıların lideri ve evrenin yaratıcısı olduğuna inanılan bir tanrıydı. Tabiat olaylarını o yönlendirir ve gökyüzünde yaşardı^[1]. Oxvamelerde belli zamanlarda adına ayinler düzenlenerek kendisinden yardım istenirdi.

Ğormoti'ye; Lazların akrabaları olan Megreller "Ğmerti", komşuları Gürcüler ise "Ğoront" demektedirler.

Ğormoti, Lazlar arasında hala hatırlanmaktadır. Anlamı çoğunlukla bilinmeyen aşağıdaki sözler insanlar tarafından günlük hayatta sık sık kullanılmaktadır.

"Ğormoti öurtila" ( Küçülmüş, pörsümüş, feri sönmüş tanrı )

"Ğormoti ôatila" ( Tanrı; hayvanlardan elde edilen, kötü kokan iç yağına benzetiliyor )

"Ğormoti üunçari" ( Boklu tanrı )

"Ğormoti atişe", "Motatişe", "Motina", "Ğormotina", "Ğormoti amseri", "Ğormoti öumani", "Ğormoti çxomela", "Ğormoti öurûila do ôaûila".

"Ğormoti dido ndğa na gowirasen" ( Tanrı uzun ömürler versin )

"Ğormotişkimi wunaşa domoçuletini" ( Tanrım beni ağrılarımdan kurtar )

"Ğormotişkimi mskva ndğalepe mowiran" ( Tanrım bize güzel günler göstersin )

"Ğormoti méaşa na egiyonasen" ( Tanrı seni göğe çıkarsın )

"Ğormoti motalepene na mogiöişinasen ( Yeni doğum yapmış ( Lohusa ) kadınlara söylenir. Tanrı torunlarını da bir an evvel yetiştirsin )

ŞANA: Aydınlatan, doyuran, ısıtan, huzur ve mutluluk veren ana tanrıça olduğuna inanılmaktaydı^[2]. Şana için oxvamelerde ayinler yapılır, yardım dilenirdi. Abhaz mitolojisinde de "Şana" ana tanrıça olarak bilinmektedir.

Şana için aşağıdaki sözler hala sıkça kullanılmaktadır.

"Şana'na cegalasen" ( Şana senin için gökyüzünden insin )

"Şana'na megintxasen" ( Şana işlerini yoluna koyman için dürtsün )

"E şanaskani" ( Ne mutlu sana )

"Şana bedulasüani"

"Şana do Bedisüani" ( Şana gibi bahtın açık, aydınlık olsun )

"Şana dogocuyi?" ( Rahatlık ve mutluluktan sana battı mı ) vb. gibi dua amacıyla söylenen sözlerde hatırlanmaktadır.

Bu da Lazların eski tanrılarını kısmen hatırladıklarını ve onlara kısmen saygı duyduklarını ortaya koymaktadır.

Baüazi : Şarap tanrısı^[3]
Abiçxo : Megrelce (Obişxa)yağmur tanrısı^[4]
Kalaşi : Yel tanrısı.^[5]
Boria : Fırtına tanrısı^[6]
Paluri : Ateş tanrısı^[7]
Üiüina: Savaş tanrısı^[8]
Mjora ( Ji+Ra ) : Jin = Ji = yukarısı demektir; Ra = Eski mısır dilinde (Kopt) Güneş demektir. Jira / Mjora: Lazcada yukarıdaki tanrı anlamına gelmektedir. Abhazcada Ma- Ra= Güneş

Güneş bolluk ve verimlilik kaynağı olarak saygı görmekteydi. Ekinlerin olgunlaşması, biçilir duruma gelmesi, kurutulması, birçok hastalıkların giderilmesinde onun yardımına ihtiyaç olduğu düşünülmekteydi.

Lazcada Pazar gününe "Mjaçxa" Güneş günü denmektedir. Bugün Güneş'e ibadet etmek için ayrılmıştır.

Tuta = Ay: Ay, çok eski çağlardan beri insanların ilgisini çeken, kimine korku, kimine sevgi salan bir gök varlığı olmuştur.

Tarımla uğraşan toplumlarda olduğu gibi Lazlar da Ay'a özel bir ilgi duyarlardı. Bağ, bahçe ve tarım işleri ayın hareketlerine göre ayarlanmaktaydı. Bu konuda birçok inanç ortaya çıkmış ve bugünde bazıları uygulanmaktadır.

Ay'ın bir özelliği de sevgi kaynağı olmasıydı. İnsanlar sevgilerini duyurmak istediklerinde, Ay'ın parlaklığını ve güzelliklerini anlatan dizelerle hedeflerine ulaşmaya çalışırlardı.

Bu konuda bilinen birçok türkü ve maniler Lazca olarak söylenmektedir.

Tuta eyulun Tuta Ay yükseliyor Ay
Tuta Maryaşinaşi, Bu Ay Ağustos Ayı
İrikale gontanun Her taraf aydınlanıyor
Ma, si gomaşinasi Seni hatırladığımda.

Ay, karanlıkları aydınlattığından, karanlık gecelerin hâkimi olan kötü güçlerin de karşısında yer almaktaydı. Bu sıfatıyla insanları kötülüklerden koruyan bir babaya benzetilmekteydi.

Lazlar Ay tutulmalarını iyi saymazlardı. Ay tutulmalarında bir kötülük bir uğursuzluğun olacağını düşünürlerdi. Ayın kötü ruhlar tarafından esir edildiği düşünülerek onu kurtarmak için; çeşitli dualar okunur, teneke çalınır havaya kurşun sıkarak uğursuzluk defedilir, Ay kurtarılmaya çalışılırdı.

Lazların yaşadıkları coğrafyanın ulaşımı kolay bir deniz yolu olması, korsanların sıkça insan kaçırmalarını kolaylaştırmakta idi. Korsanlara esir vermeyen aile hemen hemen yok gibiydi. Bazıları esirlerinin diyetini ödeyerek geri alırken bazıları da diyetlerini ödeyemezlerdi.

Yakınları esir olanlar her yeni ayın doğuşunda sanki esir alınan yakınlarından bir haber verecekmiş gibi Ay'a sevgiyle bakarlar ve ona dua ederlerdi.

Lazlar Pazartesi gününe "Tutaçxa" (Ay günü) demektedirler. Bugün Ay'a ibadet için ayrılmıştır.

Üiüina : (Savaş Tanrısı) : Lazcada Salı gününe "Ûiüinaçxa" savaş günü denmektedir. Salı günleri ona ibadet etmek için ayrılmıştır.

Salı günleri; çamaşır yıkanmaz, yıkanan çamaşırı giyen üstünde kirletemeden ölür. Yolculuğa çıkılmaz, düğün yapılmaz. "Salı günü doğan çocuklar kan dökücü olurlar" diye halk arasında yaygın bir inanç vardır.

^[1] - Simon CANAŞİYA, Niko BERDZENİŞVİLİ Gürcüstan Tarihi.
^[2] - B. Ömer BÜYÜKA. Abhaz Mitolojisi
^[3] -a) Özgürlük veren Şarap Tanrısı.(Dionysos). Azra Erhat. Mitoloji Sözlüğü. Remzi Kitabevi s.72. beşinci basım 1993
    -b) Rize- Ardeşen'e bağlı bir köy adı ( Baüozi)

^[4] - Rize/Çamlıhemşin de köy adı.
^[5] - Rüzgar Tanrı Boreasın oğlu. Azra Erhat a.g.a s. 166.
^[6] - Şafak Tanrıçasının oğlu Rüzgar Tanrı Azra Erhat a.g.a s.75
^[7] - Ateş Tanrı İsmet Zeki Eyuboğlu a.g.a. s.43
^[8] - Savaş Tanrısı. Niko Berdzenişvili-Simon Canaşia a.g.a. s.80

Lazuri.com / 27.05.2007