Laz vakfı tartışmaları devam etmekte ancak bir sonuç alınamamaktadır. Gün geçtikçe katılımcılar eksilmektedir. 1993 yılı başında Bugün Gazetesi`nin vakıfla ilgili çarpıtılmış, provakatif bir haberi bu noktada amacına ulaşır.<sup>1</sup> İnsanlar terörize olurlar ve geri çekilirler. Bir yanda bir geri çekilme yaşanırken öte yanda Özgür Gündem`de birer ay ara ile yayınlanan iki yazı² gönüllere su serper. Vakıf kurulamaz ancak en az vakıf kadar önemli bir dergi doğar bu süreçten: Ogni³

Derginin ilk sayısı 1993 Kasımında yayınlanır. Yerli ve yabancı basından buyük ilgi gören Ogni, aynı ilgiyi Devlet Güvenlik Mahkemesi savcılarından da görür. Toplatma talebi yedek hakimlikçe reddedilen savcılık makamı, karara itiraz ederek derginin toplatılmasını sağlar. Ogni`nin toplatılması iki yönlü bir etkiyi açığa çıkarır. Toplatılma kararının duyulması ile dergi daha da popüler olur. Ama öte taraftan okur da terörize olur, dergiyi okumayı bırakın, elinde tutmaya çekinir. Öyle ki toplatılma kararına kadar dergiye gelip giden vakıf süreci katılımcıları dergiden ayaklarını keserler ve trajikomik davranışlar sergilerler.

Vakıf sürecine katılan avukatlardan bazıları vekalet almaktan bile imtina ederler.⁴ Dergide hazırlık soruşturmasının takipsizlik kararı ile neticelenebileceği düşüncesi de varken “sırası ile” ilk üç yazı⁵ gerekçe gösterilerek hakkımızda bölücük suçlaması ile dava açılır. Tarihi bir davadır bu. Yetmiş yıllık cumhuriyet tarihinde bir Laz ilk kez Laz`ım dediği için yargılanır. Savunmada şu husus vurgulanır:⁶  Kendisini Türkiye mozaiğinin bir unsuru olarak gören isim ve türkülerini söylemek, dilini kullanmak şeklinde somutlaştırılan üç hak için meşru zeminlerde mücadele edilmesini isteyen bir dergi “bölücülük” propagandası yapmaz, yapamaz. Davayı açan savcılık makamı, davanın sonunda beraat ister.

Mahkeme de beraate karar verir. Adeta Ogni`yi tasvip ederek: Sonuç olarak suça konu her üç yazıda Laz olarak adlandırılan vatandaşlarımızın ayrı bir ulus olarak ayrı bir devlet kurmaları gereğinin vurgulanmadığı, tam tersine Laz kökenli vatandaşların Türkiye mozaiğinin bir parçası olduğunun açıklandığı ancak bununla beraber, Laz kökenli vatandaşlarımızın da bir dili olduğu, bu vatandaşların dillerini özgürce kullanmaları, türkülerini söylemeleri ve atalarından kalan isimlerle çağrılmaları için meşru zeminlerde mücadele yapılması gerektiğinin anlatılmaya çalışıldığı ancak kanun unsurları 3713 sayılı kanunun 8/1. maddesinde yazılı Türkiye Cumhuriyeti devletinin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünü bozmayı hedef alan propaganda yapmak suçunun kanuni unsurlarının oluşmadığı, bu düşünce babında yani bölünmek anlamında taraftar kazanmaya yönelik bir amaç içinde bulunulmadığı, yazının kültürel kimlik ile ilgili bir dileği dile getirdiği sonucuna varılmış ve açıklanan sebeplerle kanuni unsurları itibari oluşmayan suçtan sanığın beraatine karar vermek gerekmiştir.⁷

Buna rağmen dava süreci (Kasım 93 – Nisan 94) zor ve yıpratıcı bir süreçtir. Derginin iki ve üçüncü sayılarıtoplatılma endişesine rağmen çıkartılmıştır. Bu zorlu süreç beraatle birlikte atlatılmış derginin yayınında bir süreklilik sağlanmış ancak görev değişimi sırasında ve maddi konularda duyulan sıkıntı artmıştır. Bu sıkıntıları gidermeye yönelik yapılan toplantılarda beşinci sayıdan sonra görev değişimi kararı alınır.⁸ Bu karar altıncı sayıda yerine gelecektir. Ancak bu karar yerine getirilmez ve Ogni`nin altıncı sayısı (siz bunu 5+1 diye de okuyabilirsiniz) şekil ve içerik açısından değişmiş<sup>9</sup>bir şekilde, derginin yasal sorumlusundan habersiz çıkartılır. Bunun neden yapıldığını düşündüğümüzde aklımıza iki sebep geliyor. Birincisi, beşinci sayıdaki samimi bir dergi olma çabasına bir cevap verme düşüncesi, ikincisi de “dergi bir sayı daha çıksın da ne olursa olsun” anlayışı. Eh, abartılı bir benzetme olacak belki ama “devrim kendi çocuklarını yer” derler... Ve Ogni`nin yayın hayatı son bulur.

1988'den beri Laz arkadaşlarla toplumsal mitinglere katıldığımızda Lazcanın sesini bu mitinglerde de duyururduk. 1994 1 Mayıs kutlamalarına ise Lazlar olarak katılmaya karar verdik. Pankart hazırlamamıza gerek kalmadı çünkü aramızda bir tulumcu da vardı ve tulum bizim için doğal olarak pankart vazifesi görüyordu. Sayımız fazla değildi. Buna rağmen tulumun dayanılmaz sesini duyan Lazlar, Hemşinliler kortejlerinden kopup, bizimle horon vurup kortejleri bir hayli uzaklaştıktan sonra kortejlerine geri dönüyorlardı.

İstanbul'dan yayın yapan Çevre Radyo'da Kasım 1995'de bir ilk gerçekleşir. Tanura adlı Lazlara yönelik bu program Bucaklişi ve Esat Sarı tarafından hazırlanır ve sunulur.^* Lazlar ve diğer halklar tarafından büyük bir ilgi ile karşılanır. Programın en önemli özelliği programda bolca Lazca konuşulmasıdır. Yaşlı bir teyzenin yukarıya aktardığımız sözleri Lazların özellikle yaşlı kuşağın Lazcaya duyduğu bağlılığı göstermesi açısından önemlidir. Programın yayınına iradî olarak Haziran 1998'de son verilir. “Tanura” deneyimi Lazca radyo ve TV yayınlarının mümkünlüğünü bize göstermiştir.

Saygıdeğer büyüğümüz M. Recai Özgün (Ar3'aşi-Arwaşi) tarafından kaleme alınan kitapta Lazlar tarihsel ve folklorik açıdan anlatılmaktadır. Özgün Arhavilidir. Çocukken ,”Lazca ile Mücadele Kolu Başkanı” olan yazar bügün Laz kültürünün önemli bir savunucusudur. Özgün, Sima Vakfı kurucu üyesi ve basın yayın sorumlusudur.

Nena Murun3xi - Nena Murunéxi Türkiye'de Lazca yayınlanan ilk şiir kitabıdır. Şair yazar Selma Koçiva 1960 Ardeşen doğumludur. 1979'dan beri Almanya'da yaşamaktadır. 1984 yılında Lazebura çalışma grubunda yer alır. Uluslararası Güney Kafkas Kültürleri ve Dilleri Derneği kurucularındandır. Ogni dergisinde de yazan Selma Koçiva Dutxe`lidir. Şiirlerini Dutxe Lazcasının müziği ile yazagelmiştir. Koçiva'nın Lazcaya hakimiyeti herkes tarafından takdir edilir. Uzun yıllardır memleketinden ayrı yaşamasına rağmen hala halkını çok iyi tanımakta ve şiirleri ile halkın nabzını tutmaktadır.

Hepimizin ilgi ile izlediği Ardeşen-Şangul`lu Ali İhsan Aksamaz'ın (İslamoğlu) aynı adlı kitabı 1997 Kasımında Çiviyazıları'ndan çıkar. Yazımızda adı sıkça geçen Aksamaz üretkenliği ile herkesi etkilemiştir. Başarılı yazar Lazcayı sonradan öğrenmiştir. Ancak Kafkasya'dan Karadeniz'e Lazların Tarihsel Yolculuğu kitabı okurda hafif bir düş kırıklığı yaratır. Aksamaz'dan yeni bilgiler alacağını ümit eden okur kitapta Aksamaz'ın bir çok yerde yayınlanan makale ve çevirilerinin biraraya gelmiş halini bulur.¹ Bununla birlikte Lazlarla ilgili yapılan çalışmalarda²özel bir yere sahip olan kitap yazarının da belirttiği gibi sağlam bir girizgah niteliği taşır. Çalışmalarını uluslararası boyutlara taşıyan yazar Abkhazya'ya da gitmiş, Temmuz 1994'de Dünya Abkhaz Kongresi'ne gözlemci olarak katılmıştır. Aksamaz'ın bize kazandırdığı son çeviri Doğu Karadeniz'de Efsane, Tarih Ve Kültür'dür.³

1997 Kasımında yayınlanan ilk albümü “Lazuri Birabape / Heyamo”¹ile Lazların ve müzik çevrelerinin dikkatini çeken sanatçı Atina-Apso doğumludur. Öğrendiği ilk dil doğal olarak anadili Lazcadır. Türkçeyi o dönemdeki hemen her Laz çocuğu gibi ilkokulda öğrenir. Topaloğlu'nun Türkiye'deki popüler kültürün de etkisi ile eline ilk aldığı müzik aleti bağlamadır. Ancak 90'lı yıllarda gelişen Laz hareketi sanatçıyı kendi kültürüne yönlendirmiştir. Müziğinde sadece otantik enstrümanlar kullanmaya çalışan Topaloğlu, Laz müziğine yeni bir vurmalı kazandırmak için ğuni  kullanır. Gürcüstan'a iki kez gider, Laz ve Megrel müzik aletlerini inceler. Bu müzik aletlerinden Türkiye'ye örnekler getirir. Birçok Laz köyünü derleme amacıyla inceler. Grubunda yaratılan birikimi devralacak genç Laz müzisyenlere de yer vererek Laz müziğinin önünü açmaya ve devamını sağlamaya çalışır.

Topaloğlu'nun bu çalışmaları “ilgisiz” kalmaz 14 Ağustos 1999'da Ardeşen'den yayın yapan Gelişim TV'deki bir haber bülteninde yaptığı konuşmada “ırk farklılığı gözeterek halkı kin ve düşmanlığa tahrik ettiği” gerekçesi ile hakkında soruşturma açılır. Soruşturma “meçhul bir şahsın Ardeşen ilçe emniyetini telefonla arayıp ihbarda bulunması” üzerine başlatılır. Topaloğlu televizyonda yaptığı konuşmada “yörede yaşayan insanlara ait Laz kültürünün sahipsiz bırakıldığı ve bu kültürün özellikle müziğini ve dilini yaşatmak istediğini ve buna ilişkin çalışmalar yaptığını, Laz dilini bilen kişilerin çocuklarına Lazcayı öğretmelerini istediğini” söylemiştir. Savunmasında ise “Türkçe ve Lazca sözler ihtiva eden şarkı ve türküleri yorumladığını amacının hiçbir şekilde bölücülük olmadığını” vurgular. Soruşturma sonucunda hukuk galip gelir. Ve takipsizlik kararı verilir. Bu ikinci DGM karşılaşması da bize hukukun Lazların yanında olduğu gösterir.²

Topaloğlu'nun, sonucu takipsizlik de olsa böyle bir takibata uğraması devletin içinde bulunduğu çelişik durumu göstermesi açısından önemlidir. Devlet tarafından takibata maruz kalan Topaloğlu, aynı devletin cumhuriyetin 75. yılı dolayısıyla gerçekleştirdiği kutlamalar çerçevesinde, bir finans kurumunun organize ettiği Fahir Atakoğlu konserlerine konuk sanatçı olarak katılmıştır.³ Cumhuriyetin 75. yılının Başbakanının karşısında Lazca şarkılar söyleyen Topaloğlu'nun, Cumhuriyetin 76. yılının savcısına ifade vermesi, ve yine Cumhuriyetin 76. yılının Dışişleri Bakanı tarafından İsveç Dışişleri Bakanına albümünün hediye edilmesi⁴tarihin akışını algılamamız açısından öğreticidir.

Topaloğlu Almanya, Hollanda, Fransa, İsviçre, İngiltere ve Türkiye'de çeşitli konserler vermiştir.

Kısaca Lazebura olarak anılan kurum 1998 yılında Köln'de kuruldu. Lazların kendi öz örgütlenmelerine duyulan ihtiyacın doğurduğu birliğe Selma Koçiva başkanlık etmekte. Birlik Lazebura adında bir bülten yayınlamakta.¹ Birlik Almanya'da yaşayan Lazların kültürel donanımını sağlamayı amaçlıyor. Bunun için çeşitli konserler, toplantılar, atölye çalışmaları yürütüyor ve şöyle diyor: Sadece ve sadece dilimizin ve kültürümüzün kaybolmaması, yaşatılması için çalışmak istiyoruz.

Öteden beri güzel Lazcası ile tanınan Yılmaz Avcı Azlağalıdır. Şurimşine'de çevirileri ile birlikte öğretici Lazca ve Türkçe şiirler, mizah öyküleri yer almakta. Avcı'nın şiirleri özellikle köylüleri tarafından iyi bilinmekte.² Aynı zamanda Sima vakfı kurucu üyesi olan yazar kitabının önsözünde şöyle demektedir: Bu arada çok iyi bilinmesi gereken konu; bir veya birkaç çiçeğin kurumasıyla çiçek bahçesine birşey olmayacağı, bilakis bahçenin olmaması durumunda, tüm çiçeklerin de yok olacağının bilinmesidir.(?)

Koçiva'nın Almanya'da basılan bu kitabında öteden beri çeşitli yayın organlarında çıkan yazılarının biraraya geldiğini görüyoruz. Yazar 80'li yıllardan bugüne Laz hareketine tanıklık yapıyor. Kitapta yer yer zorlamalara rastlasak da Koçiva'nın birikimini önemsemek gerekiyor.

Geçmişte söyledikleri Lazca şarkılarla dilimize dinamizm getiren üstatlar Yaşar Turna ve Ahmet Güngör'un adlarını da anmalıyız burada. Farkında olarak veya olmayarak şu veya bu şekilde Lazca şarkılar söyleyerek dilimizin yaşamasına iyi kötü katkıda bulunanları da isim vermeden analım. Ayrıca ikisini birarada anmak garip ama çocuklarına ve işyerlerine Lazca adlar vererek Lazlıklarına sahip çıkanları da unutmamak gerekir.

İşte Mjora ile yeni bir başlangıç yapıyoruz. Laz hareketinin kazandığı bunca deneyimden sonra Mjora'nın uzun soluklu bir yayın olacağını söylemek kehanet sayılmasa gerek. Yazımızı romantizm ve gerçekliğin kesiştiği bir dilekle bitirelim: Gerçekten “özgür topraklarda, özgür halklarla durmak” için çaba sarfetmeliyiz. Ama aynadaki resmin sahte güzelliğine kapılmadan^*