LAZ DİLİ GRAMERİ
Bugüne kadar Lazca üzerine bir takım akademik çalışmaların yapıldını biliyoruz. Bunların tamamı Türkiye dışında, Avrupa, Rusya ya da Gürcistan gibi ülkelerde yapıldı.
Bilinen ilk çalışma Rosen adlı bir Alman'a ait. 19. yy'ın ortalarında (1840'lar) zamanın Lazistan'ına giderek ilk gramer çalışmasını yapmıştır.
1910 senesinde, Rus akademisyen Nikolay Marr, Lazce üzerine çalışmalar yapmak üzere Osmanlı Lazistan'ına gelmiş ve çok miktarda materyal toplamıştır. Marr, bir de Lazca gramer hazırlamış, derlediği metinlerle birlikte bu grameri yayınlamıştır.
1936 tarihli, Megrel asıllı Linguist Arnold Çikobava'nın Tiflis'te yayınlanan çalışması önemli çalışmalar arasında yer alır. Bununla birlikte ünivesite kütüphanelerinde depolanmak üzere Gürcü akademisyenler tarafından başka bir çok çalışma daha yapıldığını biliyoruz.
Kafkas dilleri konusundaki ciddi ve verimli çalışmaları ile tanınan Fransız Dilbilimci Georges Dumezil, Lazca ile ilgilenen Batılı bilim adamları arasında önemli bir yere sahiptir. Dumezil, Lazca masalları topladığı “Kontes Lazes” adlı çalışmasında Lazca gramere kısaca olsa dahi yer vermiştir. Ancak, çok değerli lingiusitik materyallerin bulunduğu bu çalışmada gramer bölümünde temel bir takım bilgiler verilmekle yetinilmiş, derinlemsine tahlillere girilmemiştir.
1963 senesinde, çok uzaklardan, ABD'den R. D. Anderson adlı bir dilbilimci doktora çalışmasını Laz grameri üzerine yapmıştır. “Gramer of Laz” adını taşıyan bu tez, ABD'de yapılan, malümatlarımız dahindeki tek çalışmadır. Anderson'ın çalışması diğerlerinde olduğu gibi kapsamlı olmaktan çok uzaktır.
Bunların yanı sıra Yurt içi ve yurt dışındaki kimi üviversitelerde Lazcanın bazı özellikleri konusunda çalışmaların var olduğunu biliyoruz.
19. ve 20. yüzyıllar boyunlar Lazlar ve Lazca konusunda Türkiye üniversitelerinde yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Hatta çok sayıda Dilbilim pröfesörünün bulunduğu memleketimizde “Lazca kendi başına müstakil bir dildir” gibi sadece Lazcanın bir dil olarak Türkiye'de konuşulduğunu tek satırda dahi ortaya koyabilen hiç bir akademisyen çıkmamıştır. Kendi kapı komşusunun konuştuğu dil konusunda bihaber olan insanlar için Dilbilimci/Linguist gibi bir ünvanı yakıştırmak ahlaki olmasa gerekir.
Ya da bunu başka bir cümle ile şöylece ifade etmek gerekir; “Türkiye'de Lazca veya diğer herhangi bir dil konusunda tek kelime söyleyecek bir bilim adamı çıkmamıştır.”
Türkiye Üniversitelerinde yapılmış Lazca konusundaki ilk çalışmaya 1990'lı yılların sonunda, Boğaziçi Üniversitesi'nde rastlıyoruz. Tanju Gürpınar imzası taşıyan master tezi, Lazcanın Atina diyalektini konu almış ve İngilizce yazılmıştır.
LAZURİ NENAÇKİNA/ LAZURİ GRAMMAR
Dilbilim profesörü Japon KOJİMA Goichi 1986'dan beri Lazona'ya zaman zaman ziyaret etmekte ve Lazca materyaller derlemektedir. Goichi, özellikle 1995'den sonra bu ziyaretlerini daha da sıklaştırdı ve her yaz 1,5 aylık bir süreyi burada geçirerek çok değerli materyaller derledi.
2002 Temmuzu'nda Goichi tekrar İstanbul'a geldiğinde 15 gün boyunca sürekli birlikte çalışma fırsatı bulduk. Bu sürenin sonunda Lazcanın bütün diyalektlerini kapsayan Lazca gramer ortaya çıkmış oldu.
Çalışmada özellikle Lazcanın bütün şivelerinin kapsamasına dikkat edildi. Zira, en doğru, en güzel, en iyi ve standart Lazca diye birşey olmadığına göre Lazların konuştuğu ve dilbilimsel olarak diğer diyalektlere göre ayırt edici kriterlere sahip olan her diyalekt önemlidir. Bundan dolayı birçok köye gidildi. Buralarda alan araştırmaları yapıldı. Bu açıdan bakıldığında Lazuri nenaçkina, yazılı kaynaklara dayanılarak yapılmış bir masabaşı çalışması değil, tamamen alan araştırmalarında toplanmış bilgilerlere dayanan bir gramer çalışması olma niteliği taşıyor.
Kitapta, bütün konu başlıkları ve linguistik terimlere Lazca karşılıklar önerildi. Bunların hangi kelimelerin köklerine dayanılarak hazırlandığı açıklandı. Ayrıca Lazca ve İngilizce karşılıkları verildi.
Lazuri Nenaçkina, Lazcanın bütün diyalektlerini kapsamasıdır. En yaygın kullanımı olan örneklerle yapılan temel açıklamalardan sonra, o konunun diyalektolojik versiyonları var ise bunlara ayrıca yer verilmiş ve örneklenmiştir. Çalışma, Atina, Arthaşeni, Furthuna vadisi, Vi3he (Fındıklı), Arkabi ve Hopa diyalektlerini kapsamakla birlikte aynı zamanda Goichi'nin alan araştırmaları yapmak üzere ziyaret ettiği Furthuna vadisindeki Dutxe, Mtzanu, Ğvandi köyleri, Arthaşeni'ye bağlı Okhordule köyü, Arhavi'ye bağlı Pilargeti köyü, Hopa-Makhriali (Kemalpaşa) ve Borçka-Çxala köylerinde görülen diyalektolojik farklılıklar çalışmanın içinde yer aldı.
Lazcanın fonolojisine geniş yer verilen çalışmada, Phriovapa (Fiil derivatif ekleri) ve bir Lazca gramerin kapsamı içinde bulunması gereken temel konuların Nenaçkina içinde yer almıştır. Bu yönüyle diyalektolojik ve kapsamlı bir Lazca gramer kitabı ortaya çıkmıştır.
Öteyandan çalışma İngilizce'ye de çevrilerek Türkçe bilmeyenlerin faydalanmalarına olanak sağlamanmış oldu.
Nenaçkina : Gramer kelimesinin Lazca karşılığı olarak önerilmiştir.
Untitled Document
|
