Uyari: Bu sayfada Lazca sözcükler için "Alboni Font"(yazı karakteri) kullanılmıştır. "Windows \ Fonts" dizininde Alboni Font olmayanlar karakterleri yanlış görecektir. Bunun olmaması için Windows\Fonts dizinine [Alboni Font'u buradan yükleyebilirsiniz]. Ayrıntılı bilgi için Lazuri Font ya da LazuriPC sayfamızı okuyunuz.

Opordace^*1 Teona...

Paluri Arzu Kal

Sevgili arkadaşlarımız Semiramis ve Mehmedali Barış Beşli'nin 30 Kasım 2007 Cuma sabahı 07:53'te bir kızları oldu. Adı Teona ... Teona'nın Türkçe karşılığını "ışık bahçesi" olarak verebiliriz. Anadilimizin can çekiştiği bu günlerde çocuklarına anadillerinde bir isim veren arkadaşlarımızı ayrıca kutluyoruz. Umarız Teona adı gibi ışık getirsin bize...

Lazlarda özel günlerde yapılan bazı yiyecekler ve çeşitli adetler vardır. En özel günlerde hazırlanan yiyeceklerin başında "Laz böreği / paponi" gelir. Bu yüzden hastanede ziyarete gelenlere ikram edilmek üzere Laz böreği hazırlandı. Aynı zamanda, günümüzde çok yaygın bir uygulama olan bebek çikolatasının Teona'ya özel bir sunumu gerçekleştirildi. Keşandan hazırlanan küçük çikolata keseleri yapıldı ve üzerinde Teona'nın doğduğu tarih, Lazca ve Türkçe olarak, adıyla birlikte bir nazar boncuğu figürüyle yer aldı. Bu küçük çikolata keseleri de yine keşanla süslenen bir sepetin içinde ikram edildi misafirlere. Sepetin sapında ise, yine Lazların yıllar öncesi için vazgeçilmez besin kaynağı olan çxvari vardı. Çxvari hem yöreye özgü oluşu hem de bereketi simgeleyişi açısından önemliydi.

Teona dördüncü gününde artık evindeydi ve bu kez kendisini bir tören bekliyordu: "Leûa Oçinapu"

Teona daha anne karnındayken, haziran ayında, gitmişti Lazona'ya. Anne ve babası Ardeşen toprağından bir parça alarak İstanbul'a getirdi ve bu toprağı yine oranın suyu ile suladı aylarca. Teona da henüz dördüncü gününde, yakın aile çevresinin katıldığı bir törenle Ardeşen toprağına bastı. "Leûa Oçinapu" adı verilen törende babası Teona'ya: "Ham Putruri leûa on, ham nandidepe do ôaôupeskanişi leûa on, leûaskani içini Teona"^*2 diyerek toprağa ayaklarını bastırdı. Alkışlarla Sarp'tan gelen özel bir şarap eşliğinde kadehler Teona için kalktı.

Doğuma özel bir diğer yemek ise "xaviwi" dir. Xaviwi bebek dünyaya geldiğinde görmeye gelenlere ikram edilmek üzere yapılır. Teona'nın da eve gelen misafirlerine Lazona'dan getirilen tereyağı ve guri mçveri^*3 ile yapılan xaviwi ikram edildi.

.
	Xaviwi*4
Na-uüatarepe: (Otxo şuri şeni) Jur üuzi puciyaği Ar wari-üvinwi guri mçveri (metaksite néoreri lazuûi mçveri) varna mdiüa mçveri Sum wari-üvinwi moağaperi Gverdi nçai-üvinwi wari Mcumu Muöo are? Jur üuzi puciyaği şüala ar wari-üvinwi guri mçveri (metaksite néoreri lazuûi mçveri) varna mdiüa mçveri vrosi kogoûağanare. Mçveri améika imöitanasen. Uüaçxe mcumu keüubğare, méika méika wari do moağaperi keüubare. A-jur ûeüike icibasen. Mu iûunan? Ağani bere dirinasi bere oâirumuşa na-moxtanenpe şeni ikuman. Sica şeni-ti xaviwi ixenen.	Malzemeler: (Dört kişilik) İki yemek kaşığı tereyağı Bir su bardağı ipekle elenmiş ince mısır unu ya da buğday unu Üç su bardağı kaymak Yarım çay bardağı su Tuz Yapılışı: İki yemek kaşığı tereyağı ile bir su bardağı ipekle elenmiş ince mısır unu ya da buğday unu iyice kavrulur. Un biraz renk değiştirince tuz, azar azar su ve kaymak ilave edilir. Birkaç dakika pişirilir. Derler ki! Bebek dünyaya geldiğinde, bebeği görmeye gelen misafirlere ikram etmek için hazırlanır. Damatlara da xaviwi pişirilmesi âdettir.

Laz böreği / paponi de doğumda, ölümde, düğünde ve bayramda Lazların vazgeçilmezidir. Yine evde de gelen misafirlere ikram edilmek üzere xaviwi ile birlikte Laz böreği / paponi yapıldı.

.
	Paponi, Bureği, Laz Böreği*4
Na-uüatarepe: (Ar tepsi şeni) Ar çiloşi naotxali puciyaği Jur wari-üvinwi dibare (gompinu şeni) Zimari şeni: Sum wari-üvinwi mdiüa mçveri Ar wari-üvinwi mja Sum üuzi yaği Mcumu Papa (Üorüoûi) şeni: Vit wari-üvinwi mja Jur do gverdi wari-üvinwi mdiüa mçveri Ar xeşi mcumu Jur do gverdi wari-üvinwi şeçeri Jur üuzi puciyaği Xut makvalişi guri Ar nçai üuzite uça ôiôeri Loya şeni: Xut wari-üvinwi şeçeri Xut wari-üvinwi wari Muöo are? Zimari şeni: Sum wari-üvinwi mdiüa mçveri sağras cobğare do mcumu goyobğare. Ar wari-üvinwi mja do sum üuzi yaği-ti kuüatare. Vrosi doşolare. Şoleri zimaris ar ûepsi keyutfare do korüoûi docibare. Papa (Üorüoûi) şeni: Tenceres vit wari-üvinwi mja cobare do jur-do-gverdi wari-üvinwi mdiüa mçverite vrosi dondğvarare. Ar xeşi-ti mcumu kuüatare. Xarxalasi, jur do gverdi wari-üvinwi şeçeri kuüatare. Xut ûeüiüe cibare do daçxuri noxoskinare. Jur üuzi puciyaği, ar nçai üuzite uça ôiôeri do xut makvalişi guri uüatare do mani mani dondğvarare. Zimarişe viûoar murgi doyare. Murgepe dibares meşüubğare do gumpinare. Yoülağepe üuzinas eyupinare do doövare. İri yoülağepe içodasi puciyaği gonwinare. Ûepsis yaği dusvare do na-övi yoülağepe warite doğvarare. Ğvareri yoülağepe ûepsis dolosvarare. İri yoülağişi doloxe puciyaği dusvare. Xut yoülaği cedvasi üorüoûi meşüubare. Jindo xolo yoülağepe keosvarare. Yoülağepeşi doloxe puciyaği dusvare. Furuni ôri meşüadgaşe yaği udosvalu sva var nuşüvare (nuûomalare). Furunis komeşüadga do vrosi eyimöitanaşa övare. Loya şeni: Xut wari-üvinwi şeçeri do xut wari-üvinwi wari ndğvara do loya docibare. Loya ini do paponi (bureği) ûuéa orûaşa, loya paponis eyunktare. Mu iûunan? Batumuri Lazepek mdiüa mçveri var, guri mçveri uüataman do yoxo-muşis paponi uwomenan. Çkva Lazepek bureği, Lazi na va renanpek-ti Laz Böreği iûunan. Lazepe Xirisûiyani na-orûu orapes paponi (bureği) oxvameşa mendiğamûes. Paponişi yoülağepe üuzina jindo iövasi dido nostonyari iyen. Var iöuko-ti iyen. Na-goimpinen yoülağepe üuzinate var övaşa ûepsis cupinare do puciyaği meşüusvare.	Malzemeler: (Bir tepsi için) 250 gram tereyağı İki su bardağı nişasta (yufkaları açmak için) Hamur için: Üç su bardağı buğday unu Bir su bardağı süt Üç yemek kaşığı sıvı yağ Tuz Muhallebi için: On su bardağı süt İki buçuk su bardağı buğday unu Bir tutam tuz İki buçuk su bardağı şeker İki yemek kaşığı tereyağı Beş yumurta sarısı Bir çay kaşığı karabiber Şerbeti için: Beş su bardağı şeker Beş su bardağı su Yapılışı: Hamur için: Üç su bardağı un yoğurma kabına konur. Tuz eklenir. Bir su bardağı süt ile üç yemek kaşığı sıvı yağ da ilave edilir ve gerekirse su ilave edilerek hamur yoğrulur. Hamurun üzeri bir örtüyle örtülür ve bu arada muhallebi pişirilir. Muhallebi için: Tencereye on su bardağı süt ve iki buçuk su bardağı buğday unu konur, bir tutam tuz eklenir ve iyice karıştırılır. Kaynayınca iki buçuk su bardağı şeker eklenir. Beş dakika daha pişirilir ve ateşten alınır. İki yemek kaşığı tereyağı, bir çay kaşığı karabiber ve beş yumurta sarısı ilave edilerek çabuk çabuk karıştırılır. Hamurdan 11 adet beze yapılır. Her bir beze oklavayla açılarak yufkalar elde edilir. Yufkalar üuzinada pişirilir ve kurutulur. Bütün yufkalar bitince tereyağı eritilir. Tepsiye tereyağı sürülür. Yufkalar suda ıslatılarak yumuşatılır ve dizilir. Her yufkanın arasına tereyağı sürülür. Beş yufkadan sonra muhallebi dökülür ve kalan yufkalar da aynı şekilde dizilir. En üste de tereyağı, yufkada kuru yer kalmayacak şekilde, sürülür ve fırına verilir. Üzeri iyice kızarana kadar pişirilir. Şerbeti için: Tencereye beş su bardağı şeker ve beş su bardağı su konarak şerbet pişirilir. Şerbet soğuk, paponi(bureği) sıcakken şerbet dökülür. Derler ki! Batum'da buğday unu yerine guri mçveri*3 kullanılır. Batum Lazları bu şekilde hazırlanan böreğe paponi derler. Diğer bölgelerdeki Lazların verdiği isim bureğidir. Lazlar dışındakilerin verdiği isim ise Laz böreğidir. Lazların Hıristiyan olduğu dönemlerde paponi (bureği) kutsal günlerde tapınağa götürülen bir tatlıymış. Paponi(bureği)'nin yufkaları üuzinada pişirilmezse de olur. Ama pişirildiğinde daha lezzetlidir. Açılan yufkalar üuzinada pişirilmeden tepsiye serilir ve aralarına tereyağı sürülür. Pişirme şekli aynıdır.

Lazlarda bebek kırkıncı gününde dere kenarlarından toplanan kırk adet taşla kaynatılan suyla yıkanır ve bebeğin şansı güzel olsun diye varlıklı bir ailenin evine ziyarete götürülür. Ev sahibi de bebeğe yumurta, un, şeker gibi yiyecekler verir. Teona'nın doğumunda ailesi ve bizler elden geldiğince bu gelenekleri yaşatmaya özen gösterdik. Kültürümüze dair her değeri yaşamak ve yaşatmak dileğiyle. Aramıza hoşgeldin Teona. Işığınla geldin...

Not: Lazlarda bebek gelenekleri kaynak kişi: Nuriye Kal (Seydipxe)

Lazuri.com / 13.12.2007

^[*1] - Bir seslenme biçimi; sevgili, biricik, can, çok çok sevilen, çok değer verilen, üzerinde titrenilen, kıymetli ve tek olan, el üstünde tutulan. Genellikle anne ve nineler çok sevdikleri kişileri "opordace/ opodrage/ opodrace/ opodraje" sözüyle çağırırlar. "Didi Lazuri Nenapuna/ Büyük Lazca Sözlük" (Chiviyazıları 2007- Bucaklişi- Uzunhasanoğlu- Aleksiva)

^[*2] - " Bu Putra toprağıdır, bu ninelerinin ve dedelerinin toprağıdır, toprağını tanı Teona"

^[*3] - Guri mçveri: İpekle elenmiş, çok ince mısır unu.

^[*4] - Paponi Laz Yemekleri ve Yemek Kültürü (Chiviyazıları 2006- Paluri Arzu KAL)

Paluri Arzu Kal

Mutfaklardan Taşan Öyküler     Opordace Teona...     Erdal Bayrakoglu (Söylesi)     Gzamsinepe Süala Lazona     Elestiri mi Haset mi?     Yemek Kültürü Yaşayan Bir Kültürün Ölmesi Mümkün Değildir...     Karadeniz'e Kavuşmak Eve Kavuşmaktı     "Kanser" Kader Değil...     Genç Yetenekler Umut Veriyor(Röp: Oktay Üst)     Nananena Ndğa     Kolhis Tasarımları!     İsim hakkında yapılması gerekenler ve dilekçe örneği     Mahkeme Kararıyla Lazca İsim     Ve sonunda HAYDE...     Lazuri yoxope – Lazca isimler(derleme)     Angepe, Mutfak Eşyaları     Nozitape-Atasözleri(derleme)     Eski eşyalar     Lazonada bir bayram     Hey Gidi Karadeniz