Bu çalışmadaki masalları, 1982'de Gürcüstan SSC'de yayınlanmış olan Lazuri Ôaramitepe adlı kitaptan faydalanarak hazırladım.
Lazuri Ôaramitepe'yi 1993'te elime geçmişti. Korturi Alfabe ile yazılı olan Lazca tekstleri anlayabilmem için, önce nakış güzelliğindeki o alfabeyi öğrenmem gerekiyordu. Kısa bir sürede Korturi Alfabeyi öğrenerek tekstleri Laz alfabesine aktarmaya başladım. Lazuri Ôaramitepe'den yaptığım bazı çevriyazıları Ogni Kültür Dergisi'nde yayınlamıştım. Ancak bu çalışmadaki dört masalı yayınlama imkânı bulamamıştım.
Her masalın altına, o masalda geçen kelime ve önemli cümle kalıplarının Türkçe ve İngilizce karşılıklarını mümkün olduğu ölçüde vermeye çalıştım.

Bu uzun soluklu çalışmada yardımlarını esirgemeyen Yılmaz Munir Avcı, Yüksel Yılmaz, İsmail A. Bucaklişi, Hasan Uzunhasanoğlu; Lazca fontlar konusunda yardımcı olan A. Mican Zehiroğlu'na fedakârlıkları için şükranlarımı sunuyorum.

İstanbul; 29. IV. 1999
Ali İhsan AKSAMAZ


LAZCA : LAZURİ NENA

Lazca (Lazuri / Öanuri Nena), çoğunlukla Türkçe'nin Karadeniz şivesi veya Rumca / Pontusça zannedilir Dilbilimciler, Lazca ve Megrelce'yi antik Üolxeti dili olarak da bilinen Zanca'nın (Zanuri Nena) zaman içinde ayrılmış ve kendi başlarına gelişmiş iki diyaleği olarak tanımlar.
Lazca, genel kanının aksine, hâlâ anadil olarak konuşulmaktadır. Lazca, tarihsel olarak Rize'nin Pazar (Atina), Ardeşen (Arûaşeni), Çamlıhemşin (Vija), Fındıklı (Viwe), Artvin'in Arhavi (Arkabi) ve Hopa (Xopa), Borçka ilçelerinde; Gürcüstan / Acaristan'ın Batumi kenti civarında; Abhazya'da ve Doksanüç Harbi'nden (1877-1878) sonra Osmanlı yönetimi dışında kalan topraklardan göç ederek Akçakoca, Karamürsel, Sapanca, Yalova vb. muhacir yerleşim merkezlerinde topluca yaşayanlar arasında konuşulmaktadır.
Yapılan tahminlere göre, Türkiye'de günümüzde 250.000 kişi Lazca'yı günlük hayatın her alanında anadil olarak kullanmaktadır.

Lazca'yı yazı ve eğitim dili haline getirme çabalarının geçmişi yüzyılımızın başlarına tekâbül etmektedir. Ancak Osmanlı yönetimi, ayrılıkçı eğilimler taşımamış olan bu çabaları baskıyla karşılamıştır.

Lazca, ancak 1920'li yıllarda yazı ve eğitim dili haline gelebilmiştir. Sovyetler Birliği (Acaristan ve Abhazya) Lazlarının kültürel özerkliği kısa sürdü. Kültürel özerklik Stalin tarafından gaddarca engellendi. Laz çocuklarının kendi anadillerinde de eğitim hakları ellerinden alındı. Lazca, dünyada hiç konuşanı kalmamış bir dilmiş gibi, sadece üniversitelerde araştırma düzeyine indirgendi. Lazca'nın, Gürcüce'nin bir lehçesi olduğu iddiasıyla Laz çocuklarına sadece Gürcüce eğitim verilmeye başlandı.

Ünlü Fransız dilbilimci Prof. Georges Dumézil, Ubıhça, Abazaca ve Lazca ile ilgili alan çalışması ve derleme yapmak üzere 1930'lu yıllarda Türkiye'ye geldi.
Bu dillerle ilgili değerli çalışmalar ortaya çıkardı. Bunları gramer bölümleriyle yayınladı. İstanbul Üniversitesi, bu çalışmalarından dolayı kendisine fahri doktorluk ünvanı verdi.

1984'te, Lazca'nın yazılı bir dil haline getirilmesi çabaları yeniden başladı. Fahri Lazoğlu, Lazuri Alboni ile ilgili olarak şunları yazıyordu : ''. ..Lazca Alfabe'nin açıklanmasının asıl amacı, dilsel ve kültürel gelişmeye yardımcı olmaktır. Tek tek dillere saygı göstermek ve değer vermek eski Türk ve İslâm geleneklerinin derinliklerinde bulunmaktadır. Bunun en güzel örneğini şu atasözü vurguluyor : ''Bir insan, bir lisan ! '' O halde : '' İki lisan, iki insan '' denebilir... Binlerce seneden beri kuşaktan kuşağa ulaşan Lazca, artık yazı dili olarak Türkçe ile birlikte kuşaklara aktarılsın !... Lazuri Nena Va Ğurasen, İnşallah ! ''
Lazca ile ilgili akademik çalışmaların geçmişi Almanya'da oldukça eski bir tarihe sahiptir. Rosen, 19. yüzyılın başlarında ilk Lazca gramer çalışmasını yapmıştır. Kluge de, I. dünya Savaşı sırasında alan çalışması yaparak Lazca tekstler derlemiştir. Avusturyalı coğrafyacı Stratud Sauer de Lazlarla yoğun olarak ilgilenmiştir.

Prof. Niko Marr, yüzyılımızın başlarında Osmanlı Lazistan Sancağı'na yaptığı seyahat sırasında coğrafya ve etnografya üzerine de çalışmış ve ilk kapsamlı Laz Dili gramerini hazırlamıştır.

Günümüzde Gürcüstan'da Lazca ile ilgili '' akademik '' çalışmalar Megrel dilbilimci Guram Üarûozia tarafından yürütülmektedir. Ayrıca Arnold Çikobava, Jiğenti ve Kipşiz’e Lzaca ile ilgili çalışmalar yapmış olan değerli dilbilimcilerdir.

Hollandalı dilbilimci Tine Amse De Jong'un 400 sayfalık Lazca - İngilizce bir sözlük çalışması da basılmayı beklemektedir.
Almanya'da 1992'de kurulan Güney Kafkasya Diller ve Kültürleri Derneği ve 1998'de kurulan Laz Dili ve Kültürünü Yaşatma ve Koruma Birliği önemli kürsülerdir.

1993'te yayın hayatına başlayan Ogni Kültür Dergisi ve 1998'den beri aralıksız yayınlanan Kafkasya Yazıları, Türkiye'de Lazcanın gelecek kuşaklara taşınmasında önemli bir misyonu üstlenmiş ve bu alanda çalışma yapmak isteyenleri motive etmiştir.

LAZURİ ALBONİ

A a / ağnemordale / genç M /m / mapa / kral
B b / bibi / ördek N / n / nananena / anadil
C c / cipi / kalem O / o / oxvame / ibadethane
Ç ç / çxomi / balık P / p / parpali / kelebek
Öö/ öara / yazı Ô/ô / ôaôuli /dede
D d / dğa / gün R / r / rdala / büyüme
E / e / eçi / yirmi S / s / svara/ kitap
F / f / franguli / kilit Ş / ş / şurimşine/ canyoldaşı
G / g / genöareri / para T / t / tuta / ay
Ğ / ğ / ğormoti / tanrı Û / / ûuûa /kül
H /h /handğa / bugün U / u / uoxore / evsiz
X / x / xeşguri / avuç V / v / vana / veya
İ / i / ixi / rüzgâr Y / y / yali / ayna
J / j / jilentuna / kuzey Z / z / zuğa /deniz
K / k / kapça / hamsi  / â / âabuni / hasta
Ü / ü / üinçi / kuş 3 / 3 / éxeni / zu
Q / q / qomuri / erik W / w / wipuri / gürgen
L / l / luği / incir

THE LANGUAGE, LAZURİ...*

(...)
The language, Lazuri, is a survival from a previous, almost lost deposit of human speech. A pre - Indo -European tongue, it belongs to the Kartvelian language -family of the Caucasus whose other members are Georgian (much the largest), Mingrelian and Svanetian. Mingrelian is the closest to Lazuri, and it would appear that both peoples were living as neighbours along the eastern shore of the Black Sea as long ago as ıooo BC.This coastal region around the river Phasis, near the modern Georgian ports of Poti and Batumi, was the land which the Greeks called Colchis, in mythology the home of Medea and the destination of the Argonauts who stole the Golden Fleece from its Colchian shrine. But it is unlikely that a single Colchian nation ever really existed. ..
At some point, a large part of the Lazi abandoned their country. They left ' Colchis ' and the Caucasus, and moved round the south - eastern corner of the Black Sea to their present territory in what is now Turkey. The Mingrelians, in contrast, stayed much where they were; most of them retained their Christain religion, like the Georgians, while the Lazi and the much larger Abkhazian language group living further north along the Caucasian coast converted to Islam in the fifteenth century. Why and when this migration took place is not known for certain, but it seems to have happened about a thousand years ago, in the middle Byzantine period, and the Lazi may have been displaced by an Arab invasion of the Caucasus.

In 1864, the Russian armies finally broke tribal resistance in the north - west Caucasus. Much of the Moslem population of Abkhazia and coastal Georgia fled or was expelled into the Ottoman Empire, and the many Lazi were swept along in the disaster. A small number still remain in Georgia. But their distinctiveness - like that of the Mingrelians - is resented by Georgian politicians and intellectualls who insist, inaccurately, that Georgian is their ' mother - tongue ' and that Mingrelian, Lazuri and Svanetians are mere 'dialects '. Arguments to the contrary, and attempts to provide these languages with a written literature and grammar, are shouted down as tokens of Russian cultural subversion, designed to undermine and divide Georgian culture and independence...

* Neal Ascherson, Black Sea, Jonathan Cape, London, 1995.

*************************

Nenas kogemidvannati zinciri
Nena çkimiten bibira - bibgarare !

O. Ûamûruli ( Nananena / 1991)

************************
Yayına Hazırlayan (Ali İhsan Aksamaz)Hakkında :

Kafkas tarih, coğrafya, dil ve kültürleri üzerine çalışmalar yapan İslâmoğlu (Şanguluri), 1993'te yayın hayatına başlayan Ogni Kültür Dergisi'nin kuruluşunda bulundu ve yayın kurulunda yeraldı.

İskender Wiûaşi'nin Alboni (Soxumi, 1935) adlı Laz alfabesini kendi imkânlarıyla İstanbul'da (1994) tekrar yayınlattı.
Kafkas - Çeçen Dayanışma Komitesi tarafından yayımlanan Çeçenya '95 adlı kitabın İngilizce çevirisini yaptı. Bu komitenin bazı çevirilerine katkıda bulundu.

Tarih ve Toplum, Birikim, Yeni Kafkasya, Alaşara, Ogni, Atlas, Kafkasya Yazıları, Berfin Bahar, Gezi, Özgür Kafkasya, Tarih ve Medeniyet gibi periyodiklerde makale ve çevirileri yayınlanan yazarın yayınevimizden çıkan Kafkasya'dan Karadeniz'e Lazların Tarihsel Yolculuğu adlı bir kitabı bulanmaktadır. Halen isim babası olduğu Kafkasya Yazıları'nın danışma kurulu üyesidir.

*************
* Lazuri çkuni var gondunasen ! Dawoneski, Lazuri nena gondunasen. Dawoneski, Lazepe mwutxanoren. Wanape golaxûuüonti, hakşa mitik şuri var eşiğuüondo, hawişkule nena çkuniti maöaranoren.
Hakşakis ar gonüanu, nena eşağu var ignapu. Lazuri xizani nena ren tkves, berepesti var dogures. Haşopeten wanape golilu. Xoloti Lazuri çkuni var gondunu. Hawişüuleti var gondunasen ! Hawi Lazuri çkuni orduşeni xepe tkvanis na owües kogiçkinani ?
Parpali-1/1984

*Lazcanın zenginliği ve güzelliği uzun zamandan beri biliniyor. Dünyanın en eski dillerinden biri olup, kökeni antik devre dek uzanıyor. Lazca, Megrelce, Svanca ve Gürcüce ile birlikte yeryüzünde eşine rastlanılmayan, kendine özgü bir dil grubu olan Güney Kafkas dil ailesindendir. ..
F. Lazoğlu (Parpali-1)

*Die lazische (lasische) Sprache gehört mit dem eng verwandten Mingrelischen, dem Georgischen und Swanischen zur selbständigen südkaukasischen Sprachgruppe. Die überwiegende Zahl der Lazen lebt zwischen den Orten Melyat und Sarp an der östlichen türkischen Schwarzmeerküste. ..
W. (Parpali-1)

*South Caucasian group consists of Georgian, Svan Mingrelian, and Laz; the last two are sometimes known jointly as Zan. ..

B.G.Hewitt (Caucasian Languages)