Bildirme kipi emperfekt / Gramer / Lazuri Doviguram

Açıklama
[*1] Mamtinoba: Mamtinoba,bu çalışmada Lazca fiillerin en başına gelen “o-, do-, menda-, ko-” eklerinin genel adı olarak önerilmiş Lazca bir terimdir. Türkçe tercümesi “Olumluluk vurgulama ekleri”dir. bkz. 29.
[*2] Fiil başı: Fiil başı, bu çalışmada “dolo-: dar ve dikine derinliği olan iç mekana”, “gama-: yatay derinliği olan kapalı iç mekandan dışarıya”, “go-: (1) etrafını, etrafına, (2) çarçabuk” gibi Lazca fiil öneklerinin genel adı olarak önerilmiş terimdir. Listesi için bkz. 41.
[*3] Şahıs öneki: b-, v-, p-, ô-, (m-)

[*4] Kök öneki: Kök öneki özne ile Eylemden faydalanan veya Eyleme maruz kalan arasındaki ilişkiyi belirten ektir. bkz. 33.
[*5]Aspekt göstergesi
B tipi çekimde, “p” ile biten biçimleri Hopa (Xopa) ve Borçka-İçkale (Çxala) diyalektlerinde bulunmaktadır. -om, -op sadece Doğu diyalektlerinde; -em, -ep, genelde çok az sayıda fiilde bulunmaktadır ama, Arhavi'nin Pilarget, Sidere, Jin-Napşit köylerinde, ettirgen fiillerde kurallı olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. –im (psim, psim, psims gibi), -ip çok az sayıda fiilde Doğu diyalektlerinde vardır.
C tipi çekimde, “-mar” Çxala diyalektlerinde vardır.

Not: Bir fiilde kök öneki -ø- olduğunda aspekt göstergesi çoğu zaman –um, -up olur. Bu durumda ayrıca Arhavi, Hopa ve Borçka-İçkale'de –om, -op da olur.

Fiil “-ø-”dan başka kök öneki alıyorsa, aspekt göstergesi çoğu zaman –am, -up olur.

Tablo 23'de gösterildiği gibi, Batı ve Orta bölgelerinde konuşulan diyalektlerde çok az sayıda fiilde “ô-” değişkeni gözlemlenmektedir. Bu diyalektler ile Doğu bölgelerinde konuşulan diyalektler arasında karşılaştırma yapıldığında Batı ve Orta bölgelerinde de eskiden var olan /q/ foneminin kaybolması ile geride /ô/ foneminin kaldığı görülmüştür.

[*1] D tipi çekimde aspekt göstergesini her şahıs sonekinden ayırdetmek mümkün değildir. Ayrıca üçüncü şahıs çoğulda tabloda gösterildiği gibi yöresel değişkenleri vardır.

* Bu fiil Ergatif özneli nesnesiz fiildir (eö.nsz.). Eylemi yapan (=özne)* Ergatif durumda olup “-k” eki alır. Ancak, Çamlıhemşin ve Ardeşen diyalektlerinde Ergatif durum bulunmadığı için Yalın durumda olur.

Türkçe karşılığı: gyu. uyuyor, uyur. yul. 1. uyuyor, uyur 2. yatıyor, yatar

Not: Batı diyalektlerinde bu fiilin karşılığı hal fiilidir (bkz. 30). Çekim için bkz. 43.

eö.dnl. : Ergatif özneli Datif nesneli fiil
eö.ynl. Ergatif özneli Yalın nesneli fiil

Not: Bu fiildeki “i” harfi eylemin kendisi için yapıldığını gösteren kök öneki (Ôricici)'dir. Bundan dolayı tercümesi “kendimi, kendim için” şeklinde yazılmalıdır.

Not: Yöreye göre bazen /r/ fonemi çok yumuşak söylenmekte ya da tamamen kaybolmaktadır.

* Bu fiilin birinci hecesindeki “u” harfi eylemin başkası için yapıldığını gösteren kök öneki (Ôricici)'dir. Bundan dolayı tercümesi “başkasına, başkası için, başkasınınkini, başkasının yerine” şeklinde yazılmalıdır. bkz. 33.3.

Lazca fiillerin soru şekli bütün kip ve zamanlarda fiilin sonuna “-i ” eki konarak oluşturulur.

* Çamlıhemşin ve Ardeşen diyalektlerinde de soru şekli “ûaxums-i ?, ôûaxumt-i ?, ûaxumt-i ?”dir.

Not: Türkçedeki “ben mi kırıyorum ?” soru biçimiyle “ben kırıyor muyum?” soru biçimi arasındaki ayrım Lazcada vurgu yoluyla yapılır. Vurgu eylemi yapanda ise “ben mi .... ? ” vurgu fiilde ise “... kırıyor muyum ?” anlamı çıkar.

Lazca fiillerin olumsuz şekli, İstek kipi haricinde bütün kip[6] ve zamanlarda fiilden önce “var” edatı konarak oluşturulur.

* “Var” edatı konson önünde çoğu zaman “va” olarak telaffuz edilmektedir. Dolayısiyle her iki şekilde de yazılabilir.

Lazca Emperfekt geçmiş zaman, yaklaşık Türkçe gramerdeki “Geçmişte devam eden zaman”ı karşılamaktadır.

[1] Lazcada fırlatmalı konson (örneğin /û/ ) önünde bulunan “genzel olmayan kapantılı konson” (örneğin /p/ ) fırlatmalı (örneğin /ô/ ) olarak gerçekleşir.

[2] Zaman göstergesi “-û-” : Bu ek eylemin “şu anda gerçekleşmekte olmadığını” gösterir. Eylem ya “geçmişte gerçekleşiyordu” ya “umulmasına rağmen şimdiye kadar gerçekleşmedi” ya da “gelecekte gerçekleşmesi umuluyor.”

* “Mçumerûit” kelimesinin başındaki “m” Tümleç göstergesidir. bkz. 27.

* Soru eki “-i” önünde vuayel bulunduğunda bazen “y” telaffuz edilir, “isûerûu-yi ?” gibi.

Emperfekt geçmiş zaman kısa biçim, sadece “gitmek” anlamına gelen fiillerde gözlemlenmektedir.

* Fiil kökünün “ø”, yani sıfır olması son derece ilginçtir. Lazcada bundan başka da fiil kökü sıfır olan, yani fiil kökü olmayan ve buna rağmen belli bir anlam taşıyan örnekler vardır. bkz. 42.3.

Emperfekt “Doren”li geçmiş zaman, Emperfekt geçmiş zaman arkasına yöreye göre “donu ~ don ~ do ~ doren ~ ren” edatı konarak oluşturulur.

Ayrıca, Xopa ve Çxala'da “-ere ~ -ele ~ -eren ~ een” biçimi de kullanıldığı gözlemlenmiştir, “gvaüvi(r)ele (r)en”, moxte (r)en” gibi.

Not: Masallarda sık sık kullanılan “doren (yul.) ” edatı Türkçe masal çevirilerinde karşılığı “mış, muş ...” olmak zorundadır. Bu “doren” edatının “miş, muş ...” ekinin verdiği anlamı aynen karşıladığını ifade etmemektedir.

[1] Emperfekt: Gerçekleşip bitmemiş olan hareket veya hali anlatan biçimdir (<lat. imperfectus). Hareket ise, ya “genelde yapılır” ya “şimdi yapılıyor” ya da “geçmişte yapılıyordu”. Hal ise, ya “genelde öyledir” ya “şimdi öyledir” ya da “geçmişte öyle idi”.
[2] Tümleç göstergesi bkz. 26.
[3] Aspekt: (<lat. aspectus.) Dilbilimde, Emperfekt, Perfekt gibi terimlerin genel adıdır.
[4] “damlıyor” anlamında “comöiy ~ gyomöims” fiilini kullanan yöreler vardır.
[5] “uôaramitams: ona anlatıyor” kelime başındaki “u-”, kök öneki'dir. bkz. 33.3.
[6] Olumlu ve olumsuz ayrımı olmayan Yasak kipi ve Emir kipinden burada söz edilmemiştir.

Untitled Document Yasal uyarı: Bu sayfadaki materyaller (Yazı, fotoğraf, ses kaydı vb.)Telif Hakları ile ilgili yasal mevzuat uyarınca korunmakta olup, yazarların ve/veya Lazuri.Com'un yazılı izni olmadıkça kullanılamaz, kaynak gösterilerek dahi iktibas edilemez, her ne suretle olursa olsun ticari amaçla çoğaltma ve yayma yapılamaz, kopya edilemez, diğer internet sayfası ya da topluma acık yerlerde yayınlanamaz/yayımlanamaz.
Lazuri.Com

DİDİ LAZURİ NENAPUNA ÇIKTI !

Lazcanın Yazıya Geçirilmesinde Tarihsel Bir Adım!...
Bugüne kadar hazırlanmış en kapsamlı Lazca sözlük
Didi Lazuri Nenapuna, 17 yıl süren detaylı bir alan araştırması ve kaynak taraması sonucu vücuda getirilmiş, Lazcanın bütün diyalektlerini karşılaştırmalı olarak ele alan, Lazca üzerine yapılmış en uzun süreli çalışma olması itibariyle alanında tek!...

Seri/Sıra No.: Chiviyazıları: 244/Mjora:45

ISBN: 978-975-9187-40-8

25 Bin Lazca kelime

Binlerce deyim ve atasözü

Detaylı olarak incelenmiş fiil biçimleri

Türkçe ve Latince karşılıklarıyla bitki ve hayvan adları

Her kelime için çok sayıda Lazca örnek ve açıklama

1160 sayfa / Büyük boy / Sert kapak

Adres: Mühürdarbağı sk. 8/1 Kadıköy İst.

Tel.: 0 216 414 91 13/fax: 0 216 414 97 93/e-mail: bilgi@chiviyazilari.com

Lazuri.Com |

Devamı»»