|
47
Lazca Fonemleri - 3/3 -
47.2.4.2. / s/, /z/
Laz alfabesinde S, Z harfleri ile yazılan fonemler, öndamaksıl ovmalı konsonlardır.
/s/, sessiz; /z/ sesli. Bu fonemler telaffuz edildiklerinde dil ucu alt dişlere yapışır. Dil sırtının dil sırtına çok yakın kısmı, öndamağın ön tarafına yaklaşıp çok dar hava geçişini oluşturur. Akciğerden gelen hava buradan geçerken ovma ile
/s/ veya /z/ konsonunu verir.
|
Örnek: |
|
/s/ |
sum |
üç |
| süani,
skani |
senin |
| skums |
yumurtluyor |
|
/z/ |
zuğa, mzuğa |
deniz |
| zeni |
düzlük |
| zeri |
ezilmiş |
47.2.4.3. /ş/, /j/
Laz alfabesinde Ş, J harfleri ile yazılan fonemler, arka-öndamaksıl ovmalı konsonlardır.
/ş/, sessiz; UFİ, [∫], /j/ sesli; UFİ,
[é]. Bu fonemler telafuz edildiklerinde dil ucu alt dişlerden ayrılıp öndamağın orta veya arka kısmına yaklaşır.
|
Örnek: |
|
/ş/ |
şuüa |
hıyar |
| şinums |
saygı
gösteriyor |
| şums |
içiyor |
|
/j/ |
jur |
iki |
| jin |
üst |
| mjora, bjora |
güneş |
47.2.4.4. /x/, /ğ/
Laz alfabesinde X, Ğ harfleri ile yazılan ovmalı fonemlerin boğumlanma bölgeleri, art damağın en arka kısmında küçük dilin bulunduğu yer ile dil kökü arasıdır (küçük-dilsil).
/x/, sessiz; UFİ, [χ], /ğ/ sesli; UFİ,
[Ɣ].
|
Örnek: |
|
/x/ |
xami |
bıçak |
| xe |
el |
| xinci |
köprü |
| xoci |
öküz |
| xuci, mxuci |
omuz |
| xvala |
yalnız |
|
/ğ/ |
andğa |
bugün |
| ğeci |
domuz |
| ğormoûi |
tanrı |
| ğura |
ölüm |
| ğvini |
şarap |
| ağusûozi |
ağustos |
[Lazcanın /ğ/ fonemi, Türkçe'nin “yumuşak G” harfi ile hiç alakası yoktur. Türkçenin Anadolu diyalektlerinde bazen çeşitli alofonları karşılayan “yumuşak G” harfi, bugünkü İstanbul diyalektlerinde artık ovmalı konson karakterini kaybetmiş durumdadır.
Düğme, öğle, öğrenci, yeğen gibi kelimelerde kullanılan “yumuşak G” harfini tamamen
Y harfi gibi telaffuz etmeyen İstanbullu acaba kaç kişi kaldı?
Bağlamak, çağdaş, sağlık, yağmur gibi kelimelerde kullanılan “yumuşak G” ise çoktan “vuayel uzatma işareti” olmuş olup herhangi konsonu karşılamamaktadır.
Doğa, sığır, ağır, dağıtmak gibi kelimelerdeki “yumuşak G” harfi ise fonetik bakımdan hiç birşeye tekabul etmiyor gibi artık kelimenin etimolojisini andıran “arkeolojik eser” olmuştur.]
47.2.4.5. /h/
Laz alfabesinde H harfi ile yazılan fonem, “mizmarsıl (boğumlanma bölgesi ses telleri),
ovmalı, sessiz” diye sınıflanır. Ama bu konsonun “telaffuzu” dudak veya dil ile bir şey yapmadan sadece “bir vuayeli telaffuz etmeden önce soluk vermek”tir. Bu konson için “henüz ses tellerinin titreşimi olmayan vuayel” ya da “fısıldanarak telaffuz edilen vuayel” de denebilir.
|
Örnek: |
| ho |
evet |
| hus, huy, hawi |
şimdi |
| hini, hentepe, hentere |
onlar, onları |
| uhuhu gyu. |
baykuş |
[Mizmarsıl ovmalı sesli konson fonemi olan diller de vardır. Çekçe, Slovakça, Arapça vs. UFİ,
[ɦ].]
47.2.5. Yaklaşmalı konson
Laz alfabesinde K, Ü, G harfleri arkasında bulunmayan Y harfi ile yazılan fonem, arka-ortadamaksıl yaklaşmalı sesli konsondur. Dil sırtının orta kısmı ortadamağın arka kısmına yaklaşır. Aynen
[i] vuayelinin telaffuzu gibidir. UFİ, [j]. (Bunu
/j/ fonemi ile karıştırmayınız! /j/ fonemi, UFİ ile
[é] yazılır.)
[j] konsonu (/y/ fonemi) ile [i] vuayelinin telaffuzu o kadar yakın ki
[j] için “yarı vuayel” terimi de kullanılır.
(Lazca fonoloji sisteminde iki çeşit daha yaklaşmalı konson vardır.
[w] ile [ɹ]. [w] için bkz. 2-4-1.
[ɹ]
için bkz. 2-6. )
|
Örnek: |
| yali |
ayna |
| yulva |
doğu |
| imxoy fur.arş. |
yiyor |
[Arka-ortadamaksıl yaklaşmalı sessiz konson fonemi olan diller de vardır: Almanca, Japonca vs.]
47.2.6. Çarpmalı konson
Laz alfabesinde R harfi ile yazılan fonem, iki çeşit serbest alofondan oluşmaktadır. Biri, arka-öndamaksıl sesli çarpmalı konson (UFİ,
[ſ]); öbürü, boğumlanma bölgesi aynı olan yaklaşmalı sesli konsondur ( UFİ,
[ɹ]).
Çarpmalı alofon [ſ], en çok Çamlıhemşin ile Ardeşen diyalektlerinde duyulur. Bu alofon telaffuz edildiğinde dil ucu öndamağın orta veya arka kısmına bir kere çarpılır.
[Eğer dil ucu çok kez çarpılırsa titreşimli konson, [r], olur. Titreşimli
[r], Rusça, İtalyanca gibi dillerde yaygındır. İspanyolca'da ise titreşimli
[r] ile çarpmalı [ſ ], iki ayrı fonem oluşturmaktadır.]
Yaklaşmalı alofon [ɹ]
telaffuz edildiğinde dil ucu öndamağın arka kısmına yaklaşıp bir yere değmeden arkadan gelen fonemi telaffuz etmek için gereken şekli alır.
|
Örnek: |
| ar |
bir |
| ora |
zaman, süre; hava |
| ragi |
tuzak |
| morderi, rderi |
büyük, büyümüş |
[Çarpmalı konson veya titreşimli konson, bazı dilde sessiz olabilirler. Örnek: Türkçe'de “var”, “yapar”, “yer” vs. kelimelerinin sonunda bulunan
/r/ fonemi.]
47.2.7. Kenarsıl konson
Laz alfabesinde L harfi ile yazılan fonem, arka öndamaksıl kenarsıl sesli konsondur.
Kenarsıl olmayan /t/, /é/, /c/, /s/, /ş/, /ky/
gibi fonemlerin telaffuz süresinde dil kenarları daima üst dişlere yapışık kalırlar.
Kenarsıl /l/ fonemi telaffuz edildiğinde, dil ucu öndamağın arka tarafına değerken, dil kenarları üst dişlerden uzaklaşıp akciğerlerden gelen havaya çift geçiş yolu verirler.
|
Örnek: |
| Lazi |
Laz |
| leûa |
toprak |
| lu, luqu |
lahana |
| limxona, limxana |
bir tür eğrelti otu |
[ Türk alfabesinde kullanılan L harfi iki çeşit ayrı fonemi göstermektedir. Biri, “arkeoloji”, “kolay”, “fazla”, “anlam” gibi kelimelerde, öbürü, “alo”, “elâ”, “alâkâ”, “hilâl” gibi kelimelerde bulunmaktadır. “Türkçenin L'si” ile başka dillerin benzer fonemleri karşılaştırırken bunu hiç unutmamalıyız.]
[ Kenarsıl sessiz fonemi olan diller de vardır. Kabardayca, Tibetçe vs.]
|
Tablo 64: Konson fonemleri ve alofonları |
A* |
B* |
C* |
D* |
E* |
F* |
G* |
H* |
|
Kapantılı |
genzel
|
Sessiz |
|
|
 
n
ŋ |
|
|
|
Sesli |
|
|
|
ne afrike |
Sessiz |
p |
|
t |
|
ky(1*) |
k |
|
|
|
|
Fırlatmalı |
|
|
|
|
üy(1*) |
|
q(2*)
q(2*) |
|
|
Sesli |
b
|
|
d |
|
gy(1*) |
g |
|
|
Afrike |
Sessiz |
|
|
é |
ç |
|
|
|
|
|
Fırlatmalı
|
|
|
w |
ö |
|
|
|
|
|
|
|
â |
|
|
|
|
|
|
|
kapantısız |
Ovmalı
|
Sessiz |
|
f |
s |
ş |
|
|
x |
h |
|
|
Fırlatmalı |
|
|
|
|
|
q(2*) |
|
Sesli
|
|
v |
z |
j |
|
|
ğ |
|
|
Yaklaşmalı
|
Sesli
|
w |
|
r
r |
y
|
|
|
|
|
Çarpmalı |
Sesli |
|
|
|
|
|
|
|
|
Kenarsıl |
Sesli |
|
|
|
l |
|
|
|
|
| *A: Dudaksıl |
| *B: Dudak-dişsil |
| *C: Öndamaksıl |
| *D: Arka-öndamaksıl |
| *E: Arka-ortadamaksıl |
| *F: Artdamaksıl |
| *G: Küçükdilsil |
| *H: Mizmarsıl (gırtlaksıl) |
| *(1) Yalnız Doğü diyalektlerinde |
| *(2) Yalnız Hopa ve Borçka diyalektlerinde |
Untitled Document
Yasal uyarı: Bu sayfadaki materyaller (Yazı, fotoğraf, ses kaydı vb.)Telif Hakları ile ilgili yasal mevzuat uyarınca korunmakta olup, yazarların ve/veya Lazuri.Com'un yazılı izni olmadıkça kullanılamaz, kaynak gösterilerek dahi iktibas edilemez, her ne suretle olursa olsun ticari amaçla çoğaltma ve yayma yapılamaz, kopya edilemez, diğer internet sayfası ya da topluma acık yerlerde yayınlanamaz/yayımlanamaz.
Lazuri.Com
 DİDİ LAZURİ NENAPUNA ÇIKTI ! |
|
|
Lazcanın Yazıya Geçirilmesinde Tarihsel Bir Adım!...
Bugüne kadar hazırlanmış en kapsamlı Lazca sözlük 
Didi Lazuri Nenapuna, 17 yıl süren detaylı bir alan araştırması ve kaynak taraması sonucu vücuda getirilmiş, Lazcanın bütün diyalektlerini karşılaştırmalı olarak ele alan, Lazca üzerine yapılmış en uzun süreli çalışma olması itibariyle alanında tek!...
- Seri/Sıra No.: Chiviyazıları: 244/Mjora:45
- ISBN: 978-975-9187-40-8
- 25 Bin Lazca kelime
- Binlerce deyim ve atasözü
- Detaylı olarak incelenmiş fiil biçimleri
- Türkçe ve Latince karşılıklarıyla bitki ve hayvan adları
- Her kelime için çok sayıda Lazca örnek ve açıklama
- 1160 sayfa / Büyük boy / Sert kapak
- Adres: Mühürdarbağı sk. 8/1 Kadıköy İst.
- Tel.: 0 216 414 91 13/fax: 0 216 414 97 93/e-mail: bilgi@chiviyazilari.com
|
|
|
Lazuri.Com |
|
|
|
|
|
|
gyu.
Uyari: Bu sayfada Lazca sözcükler için "Alboni Font"(yazı karakteri) kullanılmıştır.
"Windows \ Fonts" dizininde Alboni Font olmayanlar karakterleri yanlış görecektir. Bunun olmaması için
Windows\Fonts dizinine
