OFLİNE ÇEVİRİ

Kısaltmalar
gyu.	yö.tsz.
yul.	yö.lok.
atn.	yö.yyk.
fur.	yö.dyk.
viw.	yö.dtm.
ark.	yö.dtm.yyk.
arş.	yö.nsz.
xop.	eö.nsz.
sap.	eö.ynl.
fra.	eö.dnl.
ing.	eö.2nl.
lat.	dö.syk.
ös.nsz.	dö.tsz.
ös.ynl.	dö.ytl.
►	dö.btl.
~	/ /

33

kök öneki

33.  Kök Öneki (Ôricici)

Kök öneki, Özne ile Eylemden faydalanan (veya zarar gören) ve Eyleme maruz kalan arasındaki ilişkiyi belirten ektir.

Altı çeşit kök öneki vardır..

► ø-
► i-(1)
► i-(2)
► i-/ u-
► a-
► o-

33.1.    Yansız kök öneki

“ø-” ve “i- (1)”, özellikle Eylemden faydalanan kişinin bulunmadığını belirtirler.

Aldıkları yansız kök önekine göre fiiller iki gruba ayrılır.

Bildirme kipinde “ø-” alan fiil kökleri “i- (1)” kök önekini almazlar.

Bildirme kipinde “i- (1)” alan fiil kökleri, hiçbir zaman “ø-” ve “i- (2)” almazlar.

33.1.1.  ôricici “ ø- ”

► Ma dişüape ôûaxum. Ben odun kırıyorum.

(Benim odun kırmam başkası için değil, sırf kendim için de değil. Kimseye de bir zararı yok)

► Ma dişüa ôüvatum. Ben odun kesiyorum.

(Benim odun kesmem başkası için değil, sırf kendim için de değil. Kimseye de bir zararı yok)

► İsmanak xarmeli éadums. İsmana hastaya bakıyor.

(İsmana’nın hastaya bakması başkası için değil, kendisi için de değil. Kimseye de bir zararı yok)

► Eminewak tipi şüprums. Eminewa çayır biçiyor.

(Eminewa’nın çayır biçmesi başkası için değil, kendisi için de değil. Kimseye de bir zararı yok)

33.1.2.   “ i-(1)”

“ i-(1)”in iki farklı kullanımı vardır:

(a)     Şahıslı fiillerin bir kısmında

(b)    Şahıssız fiillerin tümünde

► Ma vixaôar. atn. Ben konuşuyorum.

(Benim konuşmam başkası için değil, kendim için de değil. Kimseye de bir zararı yok. Kimsenin aleyhine de konuşmuyorum.)

► Hentepek disinapes. Viw. Onlar konuştular.
► Teona opuûeşa igzalu. Teona köye gitti.

(Teona’nın köye (tarlaya) gitmesi başkası için değil, kendisi için de değil. Kimseye de bir zararı yok.)

► Hemuk ibiru. O şarkı söyledi.

(Onun şarkı söylemesi başkası için değil, kendisi için de değil. Kimseye de bir zararı yok.)

► İlven. Gidiliyor.
► İbgarinen. Ağlanıyor.
► İxaôarinen. atn. Konuşuluyor.

33.2.     “ i-(2)”

Kök öneki “i-(2)”, Eylemi yapan kişinin eylemi sadece kendisi için (kendi çıkarı, faydası ya da zararı için) yaptığını gösterir.

► Ma maüvandes para meviçam. Ben dilenciye para veriyorm.(Benim para vermem aslında dilenci için değil, kendi sadakam içindir.)
► Hemuk ti ibonams. O (kendi) başını yıkıyor.
► Nanak gyari ixazirams. Anne kendisi için (kendisi yemek için) yemek hazırlıyor.
► Ma dişüa viûaxam. Ben kendim için (sadece kendim kullanmak için) odun kırıyorum.
► Çkin méxuli viwilamt. Biz kendimiz için (sadece kendimiz yemek için) armut topluyoruz.
► Hemuk ixvamams. O kendisi için dua ediyor.
► Hemuk ti diûaxu. O kendi kafasını kırdı.

33.3.     “ i-/ u-”

Kök öneki “i-/ u-”nun üç ayrı kullanımı vardır:

(a)    Tecrübe kipinde

(b)   Bazı Hal fiillerinde

(c)    Eylemin başkası için (başkasını sevindirmek vs. için) veya başkasının yerine yapıldığını gösterir. Eylemin sonucu doğrudan başkasını etkiler. Etkilenen kişi Datif durumdadır.

Bu kök öneki, etkilenen kişi 1. ve 2. şahıs ise “i-” biçimini, üçüncü şahıs ise “u-” biçimini alır.

► Ma himus oxori ovuövi. Ben onun evini yaktım.
► Omjorek^[1] ma oxori omiöu. Omjore benim evimi yaktı.
► Omjorek ma toma mixuûorams. Omjore benim saçımı kesiyor.
► Omjorek si muti giwu-i? Omjore sana bir şey dedi mi?
► Ma si oxori ogiövi. Ben senin evini yaktım.
► Ma nana-çkimis wüari para mebuçam. Ben annem için (annemin yerine) su parasını veriyorm.
► Hemuk da-muşis ti ubonams. O, kız kardeşinin başını yıkıyor.
► Nanak bere-muşis gyari uxazirams. Anne çocuğu için yemek hazırlıyor.
► Ma nanas dişüa vuûaxam. Ben annem için (annemin kullanması için) odun kırıyorum.
► Çkin ôaôulis méxuli vuwilapt. Biz dedemiz için armut topluyoruz.
► Hemuk ğormoûis uxvamams. O tanrıya dua ediyor.
► Ma nana-şüimis porça vuindram. Ben anneme “porça”^[2] satın alıyorum.

33.4.     “ a- ”

Kök öneki “a-”nın üç ayrı kullanımı vardır:

(a)    Yeterlik kipinde
(b)   Bazı Hal fiilleri ve Hal değişme fiillerinde
(c)     Bazı hareket fiillerinde, birini hedef alıp yapıldığını anlatır.

► Bere nana-muşis abgars. Çocuk annesine (annesini hedef alıp, annesi duysun diye) ağlıyor.
► Ma üaûa limcis himus valer. Ben her akşam ona (sırf onun için, onu istediğim için) gidiyorum.
► Muüu wana’n himus govasver. Kaç yıldır ona hizmet ediyorum.
► Bere wanaşe wana nana-muşis amorden. Çocuk seneden seneye (annesi için) büyüyor.
► Berepe ôanda si dogampulerûes. Çocuklar daima senden saklanırlardı.
► Bozomotina-şüimi üaûa ndğas memagen. Küçük kızım her gün beni karşılamaya geliyor.
► Seris karmaûeşe golovulurûaşa gomaren. Gece değirmenin yanından geçerken (doğa üstü bir varlık olabileceği düşüncesi ile) korkuya kapılıyorum.
► Txombuşi dişüa vorsi adven. Kızılağaç odunu iyi alevlenir.
► Daçxuri adu. Ateş alevlendi.
► Guri madven. Yüreğim tutuşuyor.
► Ma a morderi kva kogoyomantxu. Üzerime büyük bir taş düştü.
► Germas ma a mtuti memagu. Dağda bana bir ayı rastladı.
► Amseri ezmoces tolis maâiri./ Bu gece rüyada gözüme göründün.
► Amseri ezmoces tolis vaâiri./ Bu gece rüyada onun gözüne görünmüşüm.

33.5.     “o-”

Kök öneki “o-”, nesneli fiillerin bir kısmında ve ettirgen fiillerde bulunmaktadır.

► Nanak bere-muşis Lazuri dogurams. Anne çocuğuna Lazca öğretiyor.
► Badik livadi-muşis méxuli mşkvela dorgams. Yaşlı adam bahçesine armut fidanı dikiyor.
► Ma dovonövalam. Ben yere tükürüyorum.
► Nanak bere-muşi odiéinams. Anne çocuğunu güldürüyor.
► Aşelak si godiéinams. Aşela seni güldürüyor.
► Biöik bozomota obgarinams. Erkek kızı ağlatıyor.
► Bozomotak si gobgarinams. Kız seni ağlatıyor.
► Nanak bere omordinams. Anne çocuğu büyütüyor.
► Oxorcak biöepes bozomota-muşi olimbapams atn. Kadın erkeklere kızını sevdiriyor.
► Hemuk ma ôanda Lazuri moôaramitapams ark. O bana her zaman Lazca konuşturuyor.
► Mamguralek mamgurepes Lazuri onöarapams atn. Öğretmenler öğrencilere Lazca yazdırıyor.
► Omjorek Teonas nowers. Omjore Teona’ya bakıyor.

Örnek (Evuli)

► Ma amutxa mağoden. Bana birşey oluyor.
► Si mu gağodu? Sana ne oldu?
► Si mu gağoden? Sana ne oluyor?
► Mitis mutu var ağoden. Kimseye birşey olmuyor.
► Domağodes! Bak şu başımıza gelene!
► Çkva mu mağodaseûu! Başıma daha ne gelecekti!
► Mitis na-var ağoduşi mağodu. Kimsenin başına gelmeyen benim başıma geldi.