OFLİNE ÇEVİRİ

Kısaltmalar
gyu.	yö.tsz.
yul.	yö.lok.
atn.	yö.yyk.
fur.	yö.dyk.
viw.	yö.dtm.
ark.	yö.dtm.yyk.
arş.	yö.nsz.
xop.	eö.nsz.
sap.	eö.ynl.
fra.	eö.dnl.
ing.	eö.2nl.
lat.	dö.syk.
ös.nsz.	dö.tsz.
ös.ynl.	dö.ytl.
►	dö.btl.
~	/ /

45-1

fiil başları

45.  Liste: Fiil Başları(ôriverbi)

Bu çalışmada tüm Lazca diyalektlere bakılarak 51 çeşit fiil başı keşfedilmiştir. Bazı fiil başları çok sayıda fiil ve fiilimsilerine eklenebilirken, bazılarının kullanımı oldukça kısıtlıdır.

Fiil başları fiillerin tüm olumlu ve olumsuz biçimlerine eklenebilmektedir.

Bazı Fiil başları arkasına gelen kök önekine göre biçimini değiştirmektedir. Bu bölümde Fiil başlarının temel biçimini göstermek amacı ile Fiil-isimler madde başı olarak gösterilmiştir.

45.1. AMA- Dışarıda başlayan bir eylemin yatay düzlemde hareket ederek kapalı iç mekana yöneldiğini ve içeride bittiğini belirtir.

Değişkenleri
► am-: “i, o, u” önünde
► amv-: “a” önünde

► amağmalu ~ amağu: (cansız varlığı) içeri götürmek
► amaüriyinu: içeriye bağırmak
► amanöoru: içeriye doğru delmek
► amaşüvalu ~ amaşüu: içeri yollamak
► amayonu ~ amaonu ~ amaqonu: (canlı varlıkları) içeri götürmek
► amolva ~ amaxtimu: girmek

45.2. CE- gyu. GE- yul. ğ GE-.

45.3. CELA- gyu. GELA- yul. GİLA- çxa. ğ GELA-

45.4. ÖEÜO- atn. CEÜO- arş. fur. EÜO-(1) fur. arş. Arka, ardından, peşinden anlamı verir.

değişkenleri
► öeü-: “i, o, u” önünde
► öeüe-: “vi, vu, mi, gi” önünde

ceüo-'nun değişkenleri
► ceü-: “i, u” önünde
► ceüv-: yöreye göre “a, o” önünde
► ceüe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

eüo-'nun değişkenleri
► eü-: “i, u” önünde
► eüv-: yöreye göre “a, o” önünde
► eüe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

► öeüobgaru ~ ceüogbaru ~ eüobgaru: arkasından ağlamak
► öeüoöordu ceüoöordu ~ eüoöordu: arkasından yırtılmak
► öeüoméxvalu ~ ceüoméxu ~ eüoméxu: arkasına, arkasından eklemek
► öeüonöuşu ~ ceüonöuşu ~ eüonöuşu: peşinden yetişmek
► öeüosüudu ~ ceüosüudu ~ eüosüudu: arta kalmak, ardında kalmak
► öeüosvaru ~ ceüosvaru ~ eüosvaru: arkasına, ardına dizmek

45.5. ÖEŞÜA gyu. CEŞÜA arş., GEŞA- yul. ğ GEŞA-

45.6. DO-(1) “Yere doğru” anlamı verir. [Mamtinoba “do-” ile karşılaştırınız. bkz. 34.2.]

Değişkenleri
► d-: “i, o, u” önünde
► dv-: “a” önünde
► de-: Atina'da, “vi, vu, mi, gi” önünde

► dobğalu ~ dobğu yere dökmek
► dodvalu ~ dodu yere koymak
► docinu gyu. yatmak
► dorgalu ~ dorgu dikmek (bitki)

45.7. DO-(2) Anlamı yalındır. [Mamtinoba “do-” ile karıştırmayınız. bkz. 34.2]

Değişkenleri
► d-: “i, o, u” önünde
► dv-: “a” önünde
► de-: Atina'da, “vi, vu, mi, gi” önünde

► doöiru:lazım olmak
► doguru: öğrenmek
► donöinu ~ doöüinu: yorulmak

45.8. DOLO- Eylemin dar ve dikine derinliği olan iç mekana yöneldiğini ifade eder. Çoğu durumda derinlik anlamı katar.

Değişkenleri
► dol-: “i, o, u” önünde
► dolv-: “a” önünde
► dele-: Atina'da, “vi, vu, mi, gi” önünde
► del-: Atina'da, “i, u” önünde

► dolobğalu ~ dolobğu: (katı nesneyi) dikine derinliği olan bir yerin içine dökmek
► dolocinu gyu. dikine derinliği olan bir yerin içine yatmak (yatırmak).
► doloövalu ~ doloöu: dikine derinliği olan bir yerin içinde yakmak.
► dolodginu dikine derinliği olan bir yerin içinde durmak.
► dolodvalu ~ dolodu dikine derinliği olan bir yerin içine koymak.
► dololva ~ doloxtimu dikine derinliği olan bir yerin içine girmek.
► dologurgulu derin bir uğultu ile gök gürlemek

45.9. E- gyu. viw. ark. YE- xop., çxa. Altta başlayan bir eylemin dik bir doğrultu ile üste doğru yöneldiğini ve üstte bittiğini belirtir.

Değişkeni
► ey-: vuayel önünde

► eöirdu alttan üste doğru çekip koparmak.
► edanâu alttan üste doğru kaldırmak; yükseltmek.
► eğmalu ~ eğu: alttan üste doğru çıkarmak.
► exiru ~ ezdu: dik doğrultuda havaya kaldırmak
► eyolva ~ elva ~ eolva ~ extimu: alttan üste doğru (dik doğrultuda) çıkmak
► eüanu alttan üste doğru (dik doğrultuda) atmak
► eüaôinu alttan üste doğru atlamak

45.10.    EÜO-(1) Yapılmış veya yapılmakta olan bir eyleme bağlı olarak (peşi sıra, ardı sıra) yapılan başka bir eylemi ifade eder.

Değişkenleri
► eü-: “i, u” önünde
► eüv-: yöreye göre “a, o” önünde
► eüe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

► eüobarbalu peşi sıra mırıldanmak, mırıldanarak dolaşmak.
► eüordinu peşi sıra büyütmek.
► eüokosu peşi sıra süpürmek (bir iş yaparken aynı zamanda süpürmek).
► eüodgitinu birileri yürürken isteyerek geride durmak, geride kalmak.
► eüoüoru birşeyin peşine, arkasına bağlamak.
► eüomşaru bir şeyi arkadan itmek.

45.11.    EÜO-(2) Var olan bir şeyin içine sonradan ekleme yapıldığını anlatır.

Değişkenleri
► eü-: “i, u” önünde
► eüv-: yöreye göre “a, o” önünde
► eüe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

► eüobalu ~ eüobu var olan bir sıvının içine sıvı eklemek.
► eüobazgu bir şeyin içine basmak.
► eüoöinaxu ezilmiş birşeyin içine yeni eklemede bulunarak ezmek.
► eüodvalu ~ eüodu var olanın içine bir şeyi koymak.
► eüoxedu oturanların arasına sonradan oturmak

45.12.    EÜO-(3) “Dik doğrultu ile yukarıya doğru” yönelme anlamı katar.

Değişkenleri
► eü-: “i, u” önünde
► eüv-: yöreye göre “a, o” önünde
► eüe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

► eüowelimu dik doğrultu ile yukarıya doğru bakmak
► eüozdalu dik bir doğrultuda yukarıya doğru kaldırmak

45.13.    ELA-(1) gyu. yul. İLA-(1) çxa. Aşağıda başlayan bir eylemin çok dik olmayan bir eğimde yukarıya doğru yöneldiğini belirtir. Eylemin başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki yer meyillidir.

Değişkenleri
► el-: “i, o, u” önünde
► elv-: “a” önünde
► ele-: “vi, bi, vu, bu, va, ba, mi, gi” önünde
► elo-: Atina'da bazen, “ma, va” önünde “ele-”nin değişkeni olarak gözlemlenmektedir.

► elabaru aşağıdan yukarıya doğru rüzgar esmek.
► elayoxu ~ elaoxu ~ elacoxu aşağıdan yukarıya doğru seslenmek, çağırmak.
► elolva ~ elaxtimu aşağıdan yukarıya doğru çıkmak.
► elayonu ~ elaonu ~ elaqonu aşağıdan yukarıya doğru götürmek (canlı)
► elawelimu ~ elawomilu ~ elawüomilu aşağıdan yukarıya doğru bakmak.

45.14.    ELA-(2) viw. ark. İLA-(2) çxa. “Kenar, yan, kenar taraf, yan taraf” anlamlarını verir.

Değişkenleri
► el-: “i, o, u” önünde
► elv-: “a” önünde
► ele-: “vi, bi, vu, bu, va, ba, mi, gi” önünde
► elo-: Atina'da bazen, “ma, va” önünde “ele-”nin değişkeni olarak gözlemlenmektedir.

► elaçvalu ~ elaéu bir kenarını açmak.
► eladvalu ~ eladu bir kenara koymak
► elaöirdu ~ elaöüidu kenarını yırtmak,kenarından yırtmak.
► elaşüoru ~ elaöüoru kenarını biçmek, kenarından biçmek.
► elaöopu bir kenarda yakalamak.
► eladgalu ~ eladgu bir kenara ya da bir şeyin yanına koymak.
► elaxedu bir kenara, yana ya da yanına oturmak.

45.15.    EŞÜA-(1) gyu. EŞA-(1) yul. İŞA-(1) çxa. “Dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarıya doğru” anlamı verir.

Değişkenleri
► eşü-: “i, o, u” önünde
► eşüv-: “a” önünde
► eşüe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

eşa-' değişkenleri
► eş-: “a, i, o, u” önünde
► eşe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

► eşüatoru dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarıya doğru çekmek.
► eşüayoxu ~ eşüaoxu ~ eşacoxu dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarıya çağırmak
► eşüolva ~ eşaxtimu dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarı çıkmak.
► eşüancğonu ~ eşancğonu dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarıya (cansız varlığı) göndermek
► eşüapinu ~ eşapinu: dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarıya doğru gütmek
► eşüayonu ~ eşüaonu ~ eşayonu ~ eşaqonu dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarıya doğru (canlı varlığı) götürmek
► eşüawelimu ~ eşüawomilu ~ eşawüomilu: dikine derinliği olan kapalı mekandan yukarıya doğru bakmak

45.16.    EŞÜA-(2) gyu. EŞA-(2) yul. İŞA-(2) çxa. Bir şeyin arasından dikine gelişen hareketi anlatır.

Eşüa-' değişkenleri
► eşü-: “i, o, u” önünde
► eşüv-: “a” önünde
► eşüe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

eşa-' değişkenleri
► eş-: “a, i, o, u” önünde
► eşe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

► eşüabğalu ~ eşüabğu ~ eşabğalu araya (katı) dökmek
► eşüacinu ~ eşacinu araya yatmak, araya yatırmak
► eşüaöirdu ~ eşaöüidu arasını yırtmak; arasından yırtmak; arasını yırtmak
► eşüadgalu ~ eşüadgu ~ eşadgalu araya koymak
► eşüaüodu ~ eşaüodu araya bölme koymak, araya birşeyi inşa etmek
► eşüaüvatu ~ eşaüvatu arayı kesmek; arasını kesmek; aradan kesmek

45.17. EXO- çok az sayıda fiilde kullanılmaktadır.

► exondvalu atn. sorumluluk almak.

45.18. EYO- atn. EO arş. Altta başlayan bir eylemin üstteki yüzeye yönelişini ve bu zeminin üzerinde bitişini ifade eder.

► eyobğalu ~ eobğu (sayılamayan) üstüne dökmek
► eyocinu ~ eocinu üzerine yatmak
► eyoçvalu ~ eoéu üstünü açmak
► eyodgalu ~ eodgu üstüne koymak
► eyoxedu ~ eoxedu üstüne oturmak
► eyorçalu ~ eorçalu üzerine sermek

45.19.    EWO- Eylemin birşeyin altında, dibinde, altı ya da dip tarafında yapıldığını belirtir.

Değişkenleri
► ew-: “i, o, u” önünde
► ewv-: “a” önünde
► ewe-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi, (ma)” önünde

► ewobalu ~ ewobu altına dökmek.
► ewobaru alttan esmek, altına doğru esmek
► ewobğalu ~ ewobğu altına (katı) dökmek
► ewoöadu ~ ewoöüadu altına çakmak; altından çakmak
► ewoöinaxu altında ezmek; altında ezilmek
► ewodvalu ~ ewodu altına koymak
► ewoğuru altında ölmek
► ewoxedu altına oturmak

45.20.    GAMA- “Yatay derinliği olan kapalı iç mekandan dışarıya” yönelme anlamı verir.

Değişkenleri
► gam-: “i, o, u” önünde
► gam(v)-: “a” önünde

► gamolva ~ gamaxtimu çıkmak
► gamaçamu satmak
► gamaçodinu tamamen boşaltmak
► gamafûilu dışa doğru çekerek yolmak
► gamağmalu ~ gamağu dışarı (cansız bir varlığı) çıkarmak

45.21.    GE- yul. CE- gyu. Üstte başlayan bir eylemin dik bir doğrultu çizerek aşağıya doğru yöneldiğini ve alttaki düzlemde sona erdiğini belirtir.

ge-'nin değişkenleri
► gy-: “a, o, u” önünde
► g-: “i” önünde

ce-'nin değişkenleri
► c-: vuayel önünde

► gebalu ~ cebu ~ cebalu üstten aşağıya dökmek; üstten aşağıya dökmek dökülmek.
► gebaâgu ~ cebazgu üstten aşağıya basmak
► gebğalu ~ cebğu ~ cebğalu üstten aşağıya dökmek (sayılamayan)
► geöadu ~ ceöadu üstten aşağıya çakmak
► gexedu ~ cexedu üzerine oturmak. néxenis kogexedu: ata bindi.
► gextimu ~ celva aşağı inmek. ncaşen kogextu: ağaçtan indi.

45.22.    GELA- yul. CELA- gyu. GİLA- çxa. Yukarıda başlayan bir eylemin yumuşak (dik olmayan) bir eğilim çizerek aşağıya doğru yöneldiğini belirtir. Eylemin başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki yer meyillidir. Ancak eylem herhangi bir noktada bitebilir.

Değişkenleri
► gel-: “i, o, u” önünde
► gele-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

cela-'nın değişkenleri
► cel-: “i, o, u” önünde
► cele-: “vi, bi, vu, bu, mi, gi” önünde

► gelabalu ~ celabalu Aşağıya (sıvıyı) dökmek. Xes wüari gelubams: eline su döküyor
► gelabaru ~ celabaru Aşağıya doğru esmek. ixi gelabars. Rüzgâr aşağıya doğru esiyor. ixi gelabars.
► gelabğalu ~ celabğu ~ celabğalu belli bir eğim üzerinde bulunan bir yere dökmek.
► geladvalu ~ celadu ~ celadvalu belli bir eğim üzerinde bulunan bir yere koymak.
► gelağaru ~ celağaru Aşağıya doğru belli bir eğimle çizmek. üodas noşkerite gelağaru: duvara kömürle aşağıya doğru çizdi.
► gelağmalu ~ celağu ~ celağmalu Eğimli zeminde yukarıdan aşağıya doğru indirmek
► gelasûulinu ~ celasûulinu Eğimli zeminde yukarıdan aşağıya doğru kaydırmak; Eğimli zeminde yukarıdan aşağıya doğru kaymak
► gelawüomilu ~ celawomilu ~ celawelimu Eğimli zeminde yukarıdan aşağıya doğru bakmak. Tiwale gelawüerûu: aşağıya doğru bakıyordu.

45.23.    GEŞA- yul. ÖEŞÜA- atn. CEŞÜA- arş. Herhangi bir zemin üzerinde bulunan bir şeyin, orta yerine, odak noktasına, merkezine yönelmeyi anlatır. Eylemin başlangıcı ve doğrultusu belli değildir. Asıl belirtilen eylemin bittiği noktadır.

► geşabğalu ~ ceşüabğu ~ öeşüabğalu Ortasına dökmek
► geşadginu ~ ceşüadginu ~ öeşüadginu ortasında ayakta durdurmak
► geşaxaçku ~ ceşüaxaşüu ~ öeşüaxaşüu Ortasına ekmek
► geşolu ~ ceşüalu ~ öeşüavelu ortasına düşmek
► öeşüabalu atn. birşeyin merkezine, tam orta yerine (sıvıyı) dökmek

45.24.    GO-(1) “Etraf, etraflıca, ayrıntısıyla, çevre, çepeçevre, her taraf” anlamlarını verir.

Değişkenler
► g-: “o, u” önünde
► gv-: “a” önünde

► gobğalu ~ gobğu çevresine dökmek
► gobgaru bir şeyin çevresinde ağlamak
► godgalu ~ godgu bir nesneyi bir şeyin etrafına koymak
► gognapu ~ gognu etraflıca anlatmak
► goûaxu ~ goûûaxu etrafını kırmak
► goxedu etrafına oturmak
► golva ~ goxtimu etrafı gezmek, dolaşmak

45.25.    GO-(2) “Çarçabuk (alelacele)” anlamlarını yükler.

Değişkenler
► g-: “o, u” önünde
► gv-: “a” önünde

► gobğalu ~ gobğu alelacele tıraş etmek
► gowilu alelacele toplamak
► goçodu çarçabuk tükenmek

45.26.    GOLA-(1)[1] Eylemin yatay düzlemde gerçekleştiğini ya da eylemin yatay hareketini belirtir.

Değişkenleri
► gol-: “i, o, u” önünde
► golv-: “a” önünde
► golo-: “vi, bi, vu, bu, va, ba, mi, gi” önünde

► golacinu yatay zeminde yatmak; yatay zeminde yatırmak
► goladvalu ~ goladu yatay bir zemine enlemesine koymak (raf, oturacak vs.).
► golaxedu yatay zeminde oturmak
► golaöirdu ~ golaöüidu enlemesine yırtmak

45.27.    GOLA-(2) Konuşan kişiden uzaklaşan hareketi anlatır.

Değişkenleri
► gol-: “i, o, u” önünde
► golv-: “a” önünde
► golo-: “vi, bi, vu, bu, va, ba, mi, gi” önünde

► golağmalu ~ golağu (cansız varlığı) öteye götürmek, öteye taşımak
► gololva ~ golaxtimu öteye geçmek; öteye doğru gitmek
► golayonu ~ golaonu ~ golaqonu (canlıyı) öteye götürmek
► golaüaôinu öteye doğru koşmak; öteye doğru koşarak geçmek

45.28.    GOŞA- yul. ÜOŞÜA- gyu. “Birşeylerin arasını, arasına ya da arasında” anlamlarını verir.

► goşaöüadu ~ üoşüaöadu araya çakmak
► goşaöüomu ~ üoşüaşüomu arasını ya da arasından yemek
► goşadgalu ~ üoşüadgu ~ üoşüadgalu arasına koymak; arasına yerleştirmek
► goşağmalu ~ üoşüağu ~ üoşüağmalu seçmek
► goşaxedu ~ üoşüaxedu araya oturmak
► goşaüodu ~ üoşüaüodu araya inşa etmek.
► goşanûalu ~ üoşüanûalu araya katılmak; araya katmak; araya karışmak
► goşaûaxu ~ üoşüaûaxu arayı kırmak; arasını kırmak

45.29.    GOYO- atn., GOO- arş. Üstte başlayan bir eylemin aşağıda bulunan bir nesnenin üzerine yönelmesini ve nesnenin üzerinde son bulmasını ifade eder.

Değişkenleri
► goy-: vuayel önünde

► goyodgalu ~ goodgu üzerine koymak.
► goyoxedu ~ gooxedu üzerine oturmak.
► goyolva ~ goolva üzerinden geçmek.
► goyorçalu ~ goorçalu üzerine sermek.
► goyoûaxu ~ gooûûaxu üstüne kırmak.

45.30.    GOWO-(1) yul. arş. ÜOWO-(1) atn. “Ön, ön taraf, ön kısım” anlamlarını verir.

Değişkenleri
► gowv-: ancak Çamlıhemşin ve Ardeşen'de yöreye göre “o” önünde

► gowaûüoçu ~ gowvoûûoçu ~ üowoûoçu önüne atmak.
► gowaxedu ~ gowvoxedu ~ üowoxedu önüne oturmak.
► gowodgalu ~ gowvodu ~ üowodgalu önüne koymak.
► gowokosu ~ gowvokosu ~ üowokosu ön tarafını süpürmek.
► gowotoru ~ gowvotoru ~ üowotoru önünden çekip almak.

devamı»     45-2»

[1] Çxala'da “GULA-” “GULA-“ in Çxala