OFLİNE ÇEVİRİ

Kısaltmalar
gyu.	yö.tsz.
yul.	yö.lok.
atn.	yö.yyk.
fur.	yö.dyk.
viw.	yö.dtm.
ark.	yö.dtm.yyk.
arş.	yö.nsz.
xop.	eö.nsz.
sap.	eö.ynl.
fra.	eö.dnl.
ing.	eö.2nl.
lat.	dö.syk.
ös.nsz.	dö.tsz.
ös.ynl.	dö.ytl.
►	dö.btl.
~	/ /

29

hal değişme fiili

29.       Hal Değişme Fiili

Madde 11.’de anlatıldığı gibi Hal değişme fiillerinin Emir kipi, Yasak kipi, Yeterlik kipi ve Tecrübe kipi bulunmamaktadır.

Burada, Lazcada çok sayıda bulunan Hal değişme fiillerinden bazı örnekler verilmiştir.

29.1.    Mowondun: beğeniyor

Perfekt biçimi şöyledir

Mowondu: beğendi

Türkçe tercümesi Di’li geçmiş zaman

Lazcada Hal değişme fiillerinin Perfekt biçimi, özneye ait eski hal değişerek yeni bir halin meydana geldiğini ifade etmektedir. Aynen Türkçe karşılığında da olduğu gibi Lazca olarak “beğendim” diyen kişi şu anda artık o şeyi “beğeniyor” durumdadır. Yani bir hal değişimi gerçekleşmiştir.

Lazca “beğenmek” fiilinin Emperfekt sade biçimi (Şimdiki zaman) “momwondun” ise “genelde o şeyi severim, beğenirim” anlamına gelmektedir.

29.1.1.  Çekim

Bu, Datif özneli yalın tümleçli {dö.ytl} fiildir.
► Özne (beğenen kişi) : Datif
► Tümleç (beğenilen) : Yalın

► Ham bozomota moüéondu-i? Bu kızı beğendin mi?

► Momwondu. Beğendim.

► Bozomotas si mowondu-i? Kız seni beğendi mi?

► Artiüarti mowondes. Birbirini beğendiler.

29.2.    Goöondrun ~ Goöüpndun : unutuyor

Perfekt biçimi şöyledir

Goöondru ~ goöüpndu: unuttu

Türkçe tercümesi Di’li geçmiş zaman (unuttu) iken İngilizce karşılığı Şimdiki perfekt (has forgotten) olur.

Bu, hem özneye göre hem tümlece göre çekim yapan fiillerden biridir.

29.2.1.  Özneye göre çekim

{dö.ytl}
► Özne (unutan kişi) : Datif
► Tümleç (unutulan nesne) : Yalın

29.2.3.  Tümlece göre çekim

Önce aşağıdaki örneklere bakınız

Arkabi

► Hemuz ma goboöüondi. O beni unuttu.

► Hemuz si goöüondi. O seni unuttu.

► Hemuz heya goöüondu. O onu unuttu.

► Hemuz çku goboöüondit. O bizi unuttu.

► Hemuz tkva goöüondit. O sizi unuttu.

► Hemuz hemtepe goöüondes[1]. O onları unuttu.

Yukarıda görüldüğü gibi bu fiilde Şahıs öneki “-b-” yalın durumda bulunan tümlecin 1. şahıs olduğunu, ayrıca Şahıs sonekleri “-i, -i, -u, -it, -it, -es” tümleçlerin şahıs ve sayısını (tekil, çoğul) göstermektedir.

29.3.    Aüpmanden ~ G(v)anöelen : özlüyor 

29.3.1.  Aüpmanden [Batı]

{dö.ytl}
► aüpmanden : özlüyor
► aüpmandu : özledi

Perfekt biçimin Türkçe tercümesi (özledi) “Di’li geçmiş zaman”dır. İngilizce karşılığı “present progressive tense” olur. Hal değişme fiillerinin hepsinde olduğu gibi Lazca çekim sistemi ile diğer dillerin çekim sistemi arasındaki tercüme paralel olmamaktadır.

29.3.1.1.    Özneye göre çekim

29.3.1.2.    Sözdizimi

Özne (özleyen kişi) : Datif

Tümleç (özlenen) : Yalın

29.3.1.3.    Tümlece göre çekim

► Himus ma vaüpmandi. O beni özledi.

► Himus si aüpmandi. O seni özledi.

► Himus him aüpmandu.O onu özledi.

► Himus şüu vaüpmandit. O bizi özledi.

► Himus ûüva aüpmandit. O sizi özledi.

► Himus hini aüpmandu[2]. O onları özledi.

29.3.2.  Gvanöelen ~ ganöelen [Doğu]

{dö.ytl}
► gvanöelen ~ ganöelen : özlüyor
► gvanöelu ~ ganöelu : özledi

29.3.2.1.    Özneye göre çekim

Özne (özleyen kişi) : Datif

Tümleç (özlenen) : Yalın

29.3.2.3. Tümlece göre çekim

► Hemuz ma gobanöeli. O beni özledi.

► Hemuz si g(v)anöeli. O seni özledi.

► Hemuz heya g(v)anöelu.O onu özledi.

► Hemuz çku gobanöelit. O bizi özledi.

► Hemuz tkva g(v)anöelit. O sizi özledi.

► Hemuz hemtepe g(v)anöelu[3]. O onları özledi.

29.3.   Gvaşinen: hatırlıyor

{dö.ytl}
► gvaşinen : hatırlıyor
► gvaşinu : hatırladı

Bu fiilin perfekt biçimi (hatırladı) şimdiki halini anlatmaktadır. Dolayısiyle İngilizce tercümesi Şimdiki zaman’dadır.

29.3.1.   Özneye göre çekim

Özne (hatırlayan kişi) : Datif

Tümleç (hatırlanan) : Yalın

29.3.3.  Tümlece göre çekim

Atina

► Himus ma govaşiner. O beni hatırlıyor.

► Himus si gvaşiner. O seni hatırlıyor.

► Himus him gvaşinen.O onu hatırlıyor.

► Himus şüu govaşinert. O bizi hatırlıyor.

► Himus ûüva gvaşinert. O sizi hatırlıyor.

► Himus hini gvaşinen. O onları hatırlıyor.

Örnek(Evuli) 

► Aşelas üaûa öumanişe ma gvaşinen. Aşela her sabah beni hatırlıyor.

► Loyas si gvaşinen-i ? Loya seni hatırlıyor mu?

► Loyas si var gvaşinen-i ? Loya seni hatırlamıyor mu ?

► Didi-şüimi ôanda gomaşinasere. gyu. Babaannemi her zaman hatırlayacağım.

► Ma si kogomaşinu. Ben seni hatırladım.

29.4.   Amşüprinen/ Amşüirinen : Acıkmaya başlıyor

Datif özneli Boş tümleçli fiil

► amşüprinen : acıkmaya başlıyor
► amşüprinu : acıktı

Bu fiilin perfekt biçimi “acıkmaya başladı” demek değildir.

29.4.1.  Çekim

29.4.2.  Sözdizimi

Özne (acıkan kişi) : Datif

Bazen “Boş tümleç” denebilen kelime cümle içinde bu fiilin önünde Yalın durumda bulunur. Örnek: “cari mamşüprinu: ben [yemek] acıktım”.

29.5.   Ambinen ~ Auminen: Susamaya başlıyor

Datif özneli Boş tümleçli fiil

► ambinen ~ auminen : susamaya başlıyor
► ambinu ~ auminu : susadı

Bu fiilin perfekt biçimi “susamaya başladım” demek değildir.

► wari mambinu. Susadım.

► wari gambinu-i? Susadın mı?

► wari var gambinu-i? Susamadın mı?

{dö.tsz}
► dvanöinen ~ d(v)aöüinden : yorulmaya başlıyor
► dvanöinu ~ d(v)aöüindu : yoruldu

Bu fiilin Perfekt biçimi “yorulmaya başladı” demek değildir.

Çekim

{dö.tsz}
► açinden ~ açkinden : (şu sıralar) hapşırıyor
► açindu ~ açkindu : (az önce) hapşırdı

Lazcada bu fiil biçim bakımından Hal değişme fiilidir. İstem dışı meydana gelip bastırılamıyan fizyolojik bir tepki olduğu için Hareket fiilleri arasında yer almamaktadır.

Çekim

{dö.tsz}
► gvaren : (doğa üstü bir varlıktan) korkuya kapılıyor
► gvaru : (doğa üstü bir varlıktan) korkuya kapıldı

Çekim(Atina)